‘z b e k ist 0n r espublik asio liy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Buyuk Xitoy devorining qurilishi. 
Qadimgi tarixchilarning, 
xususan m.av. II asrdayashagan Xitoy tarixchisi Sim-Syanning ber- 
gan m a'lum otlariga ko'ra, m.av. V II-V I asrlarda Markaziy Osiyo 
va unga tutash bo'lgan ulkan hududda jun, dunxu. xunn (syunnu). 
yuechji va boshqa jaiigari k o ‘chmanchi qabilalar yashagan. Ayniq- 
sa, junlar va xunnlar xitoyliklarning ashaddiy dushmanlari edi.
Asrlar davomida junlar ham, xunnlar ham ba’zan ular birlashib 
Xitoy podsholiklari ustiga bir emas, bir necha marta bostirib kirib, 
Xitoy shahar va qishloqlarini vayron etib. ekinzor va bog'larni pay- 
hon qilganlar. Ular aholini qirg'in barot-qilib, ko'plarini asir qilib
310

---

olib ketar edilar. Xitoy podsholari mamlakatni ko‘chmanchilar hu- 
jumidan himoya qilish maqsadida “Buyuk Xitoy devori"ni qurdir- 
ganlar. M a'lumki. Buyuk Xitoy devorining qurilishi m. av. IV asrlar- 
da boshlangan edi. Sin Shi Xuandi Buyuk Xitoy devori qurilishiga 
juda katta e'tibor bergan. Solnomachilarning bergan m a‘ lumotlari- 
ga qaraganda. devor qurilishi ishiga sarkarda Min Ту an qo‘shinidan 
uch yuz ming askar jalb qilingan. Devor qurilishida ikki millionga 
yaqin harbiy askar, qul va mahbuslar, shuningdek oddiy dehqon 
va hunarmandlar jam i 2300000 kishi ishlatilgan. Devor Lyaodun 
qo‘ltig‘i qirg'og'idagi Shanxayguan shahridan boshlangan. Shar­
qiy Xitoyning shimol tomonidagi to g \ tog' yonbag'ri, tekisliklarni 
oralab ikki joyda Xuanxe sohillariga kelib taqalgan. Devor Xu- 
anxening chap sohilidan g'arb tomon yo'nalib Alashon dashtining 
janubi, kichik yuyechjilar yashaydigan tog'larning shimoliy yon­
bag'ri bilan davom ettirilib, Xitoyning mashhur Dunxuan harbiy 
qal’a-istehkomiga borib tutashadi. Devorning umumiy uzunligi 
4000 km b o iib . dunyoda qurilgan hamma devorlardan uzun va 
kattadir. Ba'zi adabiyotlarda uning uzunligi 5000-6000 km deb yo- 
zilgan. Balandligi 10 metrdan ziyod, qalinligi 5,5-7 metr bo'lgan. 
Devor tosh, g'isht. loy, paxsa va maxsus qotishmalardan qurilgan. 
Devor bo'ylab har 60—100 metrda mustahkam mudofaa minoralari 
bino qilingan. Devor va istehkomlaming yuqori qismi kungurador 
bezaklar bilan jihozlangan. Ayni paytda devorlarning yuqori qis- 
mida kamondan dushmanlarga o'q otish uchun maxsus teshiklar
- shinaklar qoldirilgan.
Devor usti shunchalar qalin bo'lganki, unda besh qator otliq 
askar yonma-yon yura olgan. “Buyuk Xitoy devori" aslida harbiy 
mudofaa maqsadlarida qurilgan. Lekin undan savdo-sotiq maqsad- 
larini amalga oshirish uchun ham foydalanilgan. “Saddi Chiniy” 
dunyodagi eng ulkan. eng katta devor bo‘lgani uchun u “Buyuk 
Xitoy devori" deb ataladi. Devor bundan 2400-2200 yillar ilgari 
qurib bitkazilganligiga qaramay uning k o 'p qismi hozirgacha yax- 
shi saqlanib qolgan. Devor hozir ham uni ilgari ko'rm agan xitoy- 
liklarni va xorijiy sayyohlarni havratga solib kelmoqda.
311

---