‘z b e k ist 0n r espublik asio liy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Seminar m ashg‘uloti uchun savollar:
1. 0 ‘n.ayer dengizining sharqiy va g'arbiy sohilining qadimgi 
aholisi haqida umumiy m a’hunot bering.
2. O 'rtayer dengizining sharqidagi qadimgi davlatlar: Falas­
tin, Finikiya, Suriya, Yamxad, Damashq shohligi, Isroil-yahudiy 
shohi igi.
3. Suriya va Finikiya shahar-davlatlari: Ugarit. Arvad, Bibl. 
Sidon, Tir. Damashq, Ebla va Kadesh haqida maTumot bering.
4. Qadimgi Suriya va Finikiya madaniyati.
5. Qadimgi Karfagen davlatining siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy 
hayoti.
6. Janubiy Arabistonda ilk davlatlarning tashkil topishi: Main, 
Saba, Kataban va Xadramaut davlatlari.
7. Janubiy Arabiston aholisining xo'jaligi, ijtimoiy tuzumi va 
madaniyati.
Bilimlarni mustahkamlash uchun savollar:
1. Iyerixon madaniyati haqida so'zlab bering?
2. Suriya, Finikiya va Falastin (manbalar va tarixnavislik).
3. Finikiya va Suriya haqidagi yozma manbalar.
4. Falastinda xo'jalikning rivojlanishi va shahar-davlatlarning 
tashkil topishi.
5. Isroil-Yahudiy podsholigining tashkil topishi.
6. Qadimgi Suriya va Finikiya.
7. Suriya va Finikiyada dastlabki ibtidoiy din shakllari.
8. Yaxmad va Giksoslar davlati.
9. Karfagen-Tir madaniyati o'ziga xos xususiyati.
10. Arabisiston yarimoroli va Suriya-Mesopotamiya dashtining 
qadimgi aholisi.
11. Qadimgi Arabiston tarixining manbalari.
12. Qadimgi Arabiston tarixining o'rganilishi.
200

---

IV BO ‘LlM . KICHIK OSIYO VA KAVKAZORTI
MAMLAKAT LARI TARIXI
l-§. Qadimgi Xett podsholigining manbalari va tarixnavisligi
1829-yilda F. J.F.Shampalon tomonidan Ramzes II yozuvlari- 
ning o'qilishi va R.Lepsius tomonidan nashr etilishi XIX asrning 
40-yillarida "Kadesh yonidagi jang” Misr-Xett tinchlik shartno- 
masining tuzilishi qudratli Xett davlatining mavjud boiganligini 
aytishga imkon berdi.
1876-yilda esa xett iyeroglif yozuvi topilgan. 1906-1907-yillar- 
da (hozirgi Bo‘g‘ozqoya yaqinidagi joy, Anqara yaqinida) xettlar 
poytaxti Xattusa xarobalari nemis ossurologi T. Vinklyer va turk 
arxeologi Makirdibey tomonidan qazib ochilgan. Buyodgorlikning 
madaniy qatlamlaridan topilgan buyumlar Xett davlati tarixi va 
madaniyati haqida birmuncha keng m a’lumot to'plashga imkon 
berdi. Topilgan buyumlar orasida mixxat (ponasimon) bilan akkad 
va xett tilida yozilgan katta bir arxiv topilgan. Qadimgi xett yozuv- 
larini o'rganishda atoqli chex olimi B. Grozniyning xizmatlari kat­
ta. U 1915—1917-yillarda xett yozuvini o ‘qishga muyassar bo‘lgan.
Xett yozuvlari asosan m. av. XIV asrga mansub bo'lib, mazmu- 
nan xett yilnomalari, podsholarning yozishmalari va Xett qonunlar 
majmuasidan iborat bo'lgan. Unda Xett diplomatiyasi, adabiyoti, 
Misr fir'avnlari, Ossur va Bobil podsholari bilan yozishmalari, 
shuningdek, xalqaro va har xil shartnomalar haqida qimmatli 
m aium otlar bor. Xett yozuvlarida xo'jalik va adabiy-dmiy testlar 
ham saqlanib qolgan.
B. Grozniy xett yozuvlari va tilini o'rganar ekan, xettlar tilini 
hindyevropa til oilasiga mansub deb hisoblaydi. Ammo Turkiya 
olimlari xettlarni turk tili oilasiga mansub deb hisoblavdlar. Ular 
xettlargacha bo'lgan yodgorliklar "turkiy xususiyatga ega” d e b
hisoblavdilar.
201

---

Qadimgi Xett tarixi va madaniyati B. Landsberger, Y.Levi kabi 
nemis olimlari, P.Garellidek i'ransuz, N.B.Yankovskiy, B.A.Tura- 
yev va V.V.Stmve kabi rus olimlarining diqqat-e’tiborini o'ziga 
tortgan.
E.A M enabde, G.G.Giorgadze, V.V.Ivanov, LM.Dunayevskiy, 
G.LDovgaylo, V.G.Ardzinba kabi olimlar Qadimgi Xett davlati 
tarixi, xo'jaligi, shuningdek, tuzumi, uning o'ziga xos xususiyat- 
lari, tili madaniyati bilan shug'ullanib. tadqiqot ishlari olib bor­
ganlar. Xett davlati va qo'shnilarining geografiyasi bilan G.Kapan- 
san va V.N.Xachatryan shug'ullangan. Xettologlardan chex olimi 
V. Zamarovskiyning ishlari ham tahsinga sazovordir. Shuningdek. 
xettlar tarixi, tarixnavisligi bilan xorijiy olimlardan E.Vaydner, E. 
Forrera, A.Getse, X.Otten, O.Gerni. S.Xaynxold-Kramer, rus olim- 
laridan V.LAvdiyev. A.A.Vigasin, M.A.Dandamayev, V.M.Masson. 
V.I.Kuzishin va boshqa olimlar jiddiy shug'ullangan lar.