‘z b e k ist 0n r espublik asio liy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Troya, Frigiya va Lidiya podsholiklari 
tarixi o ‘rgani-
lishining manbaiari. 
Kichik Osiyoning g'arbidagi Troya, Frigi­
ya va Lidiyaning qadimgi tarixini o'rganishning asosiy manbaiari 
moddiy madaniyat yodgorliklari, epigrafik hujjatlar va qadimgi 
mualliflartiing asarlaridir.
Bu jihatdan havaskor nemis arxeologi G. Shlimanning 
1870-1890-yillarda Gissarlik tepaligidagi Troya xarobalarida olib 
borgan arxeologik qazuv ishlari juda katta ahamiyatga ega bo'ldi. 
Troya qazishlari natijasida topilgan ashyoviy dalillarga asoslanib G. 
Shliman bu shahar tarixi haqida juda qiziqarli ajoyib kitob yozgan.
1932-1938-yillar orasida esa K. Blegen rahbarligidagi Ame- 
rika ekspeditsiyasi qazish ishlarini olib borib, juda k o 'p moddiy 
madaniyat yodgorliklarini qoTga kiritgan.
Amerikalik tadqiqotchi arxeologlar qazishmalar o'tkazar ekan­
lar, tepalikdagi madaniy qatlamlarning o'zaro ketma-ketligini va 
ularning sanasi, davri - xronologiyasini aniqlashga muvaffaq 
boTgan.
So'nggi yillarda M.Korfmani boshliq ekspeditsiya Trovada ar- 
xeologik qazishlar olib borib yangi kashfiyotlarni qo'lga kiritdi.
Xorijiy mamlakatlarning arxeologlari frigiyaliklarning poy­
taxti Gordionda, lidiyaliklar poytaxti Sardda, shuningdek, g'arbiy
202

---

Osiyoning boshqa markazlarida ham qazishmalar olib borganlar. 
Arxeologik qazishlar davrida olimlar mazkur joylardan qadimiy 
saroylarning, ibodatxona, qal'a, qabr-qoig'onlarning qoldiqlarini, 
shuningdek, sopol va tasviriy san’at buyumlarining namunalarini 
topib oi'ganganlar.
XIX 
asrning birinehi yannidayoq kariy yozuvlari m a iu m edi, 
keyinchalik kariy yozuvlari Kichik Osiyo. Misr va Shimoliy Afri- 
kadan ham ko'plab topilgan.
Lidiya yozuvlarini muntazam ravishda to'plash, o'qib chiqish 
va nashr etish XX asr boshlarida boshlanadi. Bu jihatdan lidiya- 
aramey yozuvlarining topilishi lidiya epigrafik matnlarini o ‘qi- 
lishini vengillashtirdi. XX asrning 60-yillaridan boshlab lingvist- 
lar (qadimgi tilshunoslar) eng qadimgi lidiy va kariy davrigacha 
b o ig a n yozuvlarni o'qish ustida q iz g in tajribalar va bahslar olib 
bormoqda. Zamonamizgacha Kichik Osiyo g ‘arbida qadimgi frigiy 
yozuvlari, shunigdek, qabr toshlariga yozilgan yodgorliklar saqla­
nib qolganligi aniqlandi. Lingvistik m aium otlarni va epigrafik yo- 
dgorlikni o'qib chiqishda A.Seys, I.Fridrix, P.Meridji, R.Gusman,
O.Karruba, A.Xoybek va E.Laroshlarning xizmatlari kattadir.
Troya, Frigiya va Lidiya shohliklari tarixi va madaniyatini 
o ig an ish d a yunon va kichikosiyoliklarning rivoyat, doston, afso- 
na va hikoyalari juda k o 'p m aium otlar beradi. Bu jihatdan ko‘r 
-so'qir shoir Gomerning "Iliada va Odisseya" dostonlari Troya 
shohligi tarixini o'rganishning eng muhim manbalaridan biri hi­
soblanadi. Bu doston m.av. XII - XI asr troya-vunon urushlari haqi­
da aniq m aiu m o t beradi.
M.av. II asrda yashab ijod etgan Apollodorning "Mifologik ku- 
tubxonasi” asari ham troyaliklar tarixini va madaniyatini o ‘rga- 
nishda muhim manba hisoblanadi.
Lidiya tarixi haqida kelib chiqishi Karivdan b o ig a n Gerodot- 
ning "Tarixr'da ham qimmatli m aium otlar bor. M.av. IV asrda 
yashagan lidiyalik tarixchi Ksanfa asarlarida ham k o 'p m a iu m o t­
lar uchraydi.
M.av. I asrda yashagan Nikolay Damasskiy, m. av. I asr va 
milodiy I asrda yashagan Strabonning “Geografiya” asarida ham
203

---

Kichik Osiyo va kichikosiyoliklar haqida ko'p m aiu m o tlar bor. K. 
Belegen “Troya shohligi”, E. Akrugalya “Frigiya tarixi, san’ati”, G. 
Kalltcha, K. Mazetti Lidiyaning xronologiyasi haqida ko'p m a iu - 
mot qoldirishgan.
Rus arxeolog tarixchilaridan V.V. Struve, I.M.Dyakonov. 
V.V.Ivanov, V.I.Avdiyev, P.N.Utakov, V.I.Kuzishin, V.RNeroznak- 
ning hissalari ham kattadir. Ular o‘zlarining asarlarida Kichik Osiyo 
xalqlarining tarixi, etno-lingivistik masalalariga. Kichik Osiyoning 
g'arbidagi davlatlar, xalqlar tarixining xronologiyasi, shuningdek 
Yunoniston va Sharq dunyosi bilan o'zaro iqtisodiy va savdo alo- 
qalariga e'tibor qaratganlar.