З. Б. АҲророва у мумий педагогика

Талабалар юқорида берилган мавзуларни ўрганган холда:
1. Мавзуларни мустақил ўқиб чиқиш?
2. Мавзуларни ўзлаштиришда тегишли дарсликлар ва ўқув қўлланмалардан фойдаланиш?
3. Мавзу бўйича мулоҳаза юритиш учун берилган саволлар ва масалаларга жавоб бериш?
4. Берилган 11 ва 26 жавалларни тўлдириш;
5.Берилган таянч ибораларни русча ва инглизча номларини жадвалга тўлдиришлари лозим?
Мулоҳаза юритиш учун саволлар ва масалалар?
1. Дидактика тугрисида тушунча.
2. Таълим жараенининг мохияти.
3. Укувчиларнинг укув билиш фаолиятларини ташкил этиш.
4. Таълим жараенида конуниятлар ва принциплар.

5. 
   Узбекистонда таълим самарадорлигини ошириш ва ривожлантиришда педагогик технологияни ахамияти.
   
6. 
   Укув жараенини технологиялаштиришда дидактик масалаларни бел­гилаш конуниятлари.
   
7. 
   Дидактик жараен педагогик технология асоси сифатида.
   
8. 
   Педагогикада таълим усул ва воситалари муаммолари.
   
9. 
   Таълим усуллари тафсифи.
   
10. 
    Таълим воситалари тафсифи.
    
11. 
    Таълим усул ва восталаридан самарали фойдаланиш меъерлари.
    

Таянч иборалар!

№	Ўзбекча	Русча	Инглизча
1.	Дидактика
2.	Методика
3.	Билим
4.	Куникма
5.	Малака
6.	Маълумот
7.	Амалиет
8.	Анализ
9.	Синтез
10.	Таккослаш
11.	Таълим принципи
12.	Конунияти
13.	Синф - дарс системаси
14.	Дарс тарифи
15.	Дарс типлари
16.	Дарснинг максади
17.	Таълимнинг асосий ташкилий шакиллари
18.	Дарснинг ташкилий шакиллари

3-Топшириқ
Мавзу: Тарбия жараёнини мазмуни. Тарбия принциплари. Тарбия методлари ва воситалари

Тарбия назарияси педагогика фанининг бир қисми бўлиб, тарбия жараёнининг мазмуни, методлари ва ташкил этилиши масалаларини ўргатади. Ҳаётга янгича сиёсий ва иқтисодий нуқтаи назардан ёндошиш ўстб келаётган ёш авлод тарбияси билан боғлиқ жараён мазмунини ҳам қайтадан кўриб чиқишни тақозо этмоқда.

Тарбия назарияси Марказий Осиё мутафаккирлари ва халқ педагогикасининг тарбия борасидаги бой тажрибаларига таянади. Тарбия назарияси ўз қоидаларини асослаш учун фалсафа, этика, эстетика, физиология, психология каби фанлар маълумотларидан фойдаланади. Тарбия назарияси педагогиканинг бошқа бўлимлари: педагогиканинг умумий асослари, таълим назарияси мактаб шунослик билан узвий боғлиқ.
Тарбия жараёни шахснинг муайян мақсад асосида ижтимоий ҳаётга тайёрловчи тарихий – ижтимоий тажрибага суянган ҳолда олиб борилувчи фаолият жараёнидир. Бошқачароқ талқин этилганда, тарбия жараёни ёш авлодни муайян мақсад йўлида ҳар томонлама вояга етказиш, унда ижтимоий онг ва хулқ – атворни таркиб топтиришга йўналтирилган фаолият жараёнидир.
Турли замон ва маконда ижтимоий мақсадлардан келиб чиқиб асосланган. Турли макон ва замонда тарбия ғояси турлича ифодаланган бўлса-да, аммо йўналтирувчанлик хусусияти ҳамда объектга кўра якдилликни ифода этади.
Тарбия хусусида таниқли ўзбек педагоги А. Авлоний шундай дейди: “Ал – Ҳосил тарбия бизлар учун ҳаёт, ё мамот, ё нажот, ё ҳалокат, ё саодат, ё фалокат масаласидир”. Ушбу фикрлардан хулоса чиқарсак, шахс тарбияси хусусий эмас, балки ижтимоий, миллий илимдир.зеро, ҳар бир халқнинг тараққий этиши давлатларнинг қудратли бўлиши авлодлар тарбиясига кўп жиҳатдан боғлиқ.
Ўзбекистон Республикаси ижтимоий – сиёсий мустақилликни қўлга киритгач, ижтимоий ҳаётнинг барча соҳаларида туб ислоҳатлар олиб борилди. Ислоҳатларнинг асосий ғояси республиканинг ривожланиши ва тараққиёт йўли деб эътироф этилган демократик, инсонпарвар, ҳуқуқий жамиятни барпо этиш учун ҳизмат қилади.
Ўз олдига фуқаролик жамиятни қуришни вазифа қилиб қўйган бугунги жамиятимиз ёшлардан онгли тафаккур, замонавий дунёқараш, миллий ва умуминсоний қадриятларга таянган тарбия асосида шаклланиб такомиллашишларини талаб қилади.
Ўзбекистон Республикасининг “Таълим тўғрисидаги Қонуни, “Кадрлар тайёрлаш миллий дастури” ҳамда Ўзбекистон Республикаси президенти И.А. Каримовнинг қатор аса рва нутқларида, чунончи “Баркамол авлод – Ўзбекистон тараққиётининг пойдевори” Ўзбекистон ХХ! асрга интилмоқда” номли асарларида мустақил республикада ижтимоий тарбияни йўлга қўйш мақсади вазифалари белгилаб берилган.
Тарбия – шахсни мақсадга мувофиқ такомиллаштириш учун уюштирилган педагогик жараён бўлиб, тарбияланувчининг шахсига мунтазам ва тизимли таъсир этиши имконини беради.
Тарбия жараёни ўзаро боғлиқ бўлган икки фаолиятни – ўқитувчи ва ўқувчи фаолиятини ўз ичига олади. Тарбия жараёнида ўқувчининг онги шакллана боради. Ҳис – туйғулари ривожланади, ижтимоий ҳаёт учун зарур бўлган ва ижтимоий алоқваларни ташкил этишга хизмат қиладиган ҳулқий одатлар хосил бўлади. Тарбия жараёнида болаларнинг ҳаёти ва фаолиятини педагогик жиҳатдан тўғри уюштириш ғоят муҳимдир. Фаолият жараёнида бола ташқаридан келаётган тарбиявий таъсирларга нисбатан маълум муносабатда бўлади. Бу муносабат шахснинг ички эҳтиёж ва ҳохишларини ифодалайди. Психолог ва педагогларни тадқиқотлари шахсга ташқи омилларнинг (хоҳ салбий, хоҳ ижобий) таъсири боланинг уларга муносабати, боғлиқлигини кўрсатади. Бола фаолиятини уюштиришгина эмас, балки тарбияланувчининг бу фаолиятга нисбатан қалбида пайдо бўлаётган муносабатини, турли кечинмаларни қандай англашни баҳолашни, хис қилишни англаши эътиборга моликдир. Улардан ўзи учун мақсад қилиб олаётганлигини билиш зарур. Буларни барчаси турли кишилар билан алоқа қилиш, жамоадаги муносабатлар жараёнида мураккаблашиб боради.
Тарбия жараёни ўқувчининг онгинигина эмас, балки ҳис – туйғуларини ҳам ўстириб бориши, унда жамиятнинг шахсга қўядиган ахлоқий талабаларига мувофиқ келадиган хулқий малака ваодатларини хосил қилиши лозим. Бунга эришиш учун ўқувчининг онгига, ҳиссиётига ва иродасига таъсир этиб борилади. Агар буларнинг биронтаси эътибордан четда қолса, мақсадга эришиш қийинлашади. Тарбия жараёнига ўқитувчи раҳбарлик қилади, ўқувчилар фаолиятини белгилайди, уларни ижтимоий жараёнда иштирок этишлари учун шарт-шароит яратади.
Ижтимоий жараёнда фаол итирок этиш орқали ўқувчиларнинг мустақиллиги, ижодий ташаббускорлиги ортиб боради. Фаолият ўқувчилар жамоаси манфаати ва истаги асосида уюштирилса, бу жараёнда боланинг тенгдошлари ва ўз-ўзини англаш жараёни тезлашади, бола ўз ҳулқи, ҳатти-харакати учун жамоа олдида жавобгарликни сезишга эришгач ижрочи эмас, балки умумий ишнинг фаол қатнашчиси бўлиб қолади.
Тарбияни самарали йўлга қўйиш учун унинг ҳаракатлантирувчи кучини-тарбия жараёнининг манбаини яхши битлиш ва ҳисобга олиш муҳимдир.
Бир сўз билан айтганда тарбия жараёни ҳар-бир инсоннинг ҳаётда яшаши жараёнида орттирган сабоқлари ва интеллектуал салоҳиятларининг ижобий кўникмасини ўзида шакллантириш ва ўзгаларга бериш жараёнидир. Тарбия жараёнида ички ва ташқи қарама – қаршиликлар мавжуд бўлиб, у бевосита тарбияланганлик даражасига боғлиқ бўлади. Тарбияда ўқувчиларнинг тарбияланганлик даражасини ҳам ҳисобга олиш керак бўлади. Бу жиҳат унутилса, қарама-қаршиликлар кучаяди.
Тарбияланганлик – миллий урф-одатларимиз, қадриятларимизга эътиқод Билан риоя қиладиган, ноқонуний ишлардан ўзини тия оладиган, ўз хатти – ҳаракатлари Билан ўзгалар нафратини қўзғамайдиган ҳулқ-атвордир.
Фаолият жараёнида хосил бўлган малака ва одатлар аҳлоқ меъёрларига риоя қилишни енгиллаштиради.
Демак, тарбиячи бола шахсининг тез ривожланадиган даври ўқувчилик йилларида унинг онгига турли-туман фаолият ёрдами билан махсус таъсир этиши мумкин.
Тарбия яхлит жараёнда амалга оширилади, унинг таркибий қисимларир ҳам айни бир вақтда, фаолиятнинг бирор тури асосида амалга оширилади.
Умумий педагогик жараёнда тарбия муҳим ўрин тутади. Шахснинг шакллантириш бошқарув, назорат тавсифига эга бўлиб, бу борада белгиланган вазифалар тасодифий ҳаракатлар орқали эмас, балки олдиндан белгилангна ва пухта ўйланган режалар асосида ҳал этилиб борилади. Тарбия жараёнида унинг мақсади, шакли, исътедодлари, шахснинг ўзини-ўзи тарбиялаш ва қайта тарбиялаш жиҳатлари муҳим ўрин тутади. Тарбия мазмуни ижтимоий тузум буюртмаси асосида белгиланиб унинг амалга ошиши учун маълум шарт-шароитларнинг мавжудлиги талаб этилади. Ушбу ғоялар яхлит тарзда қуйидагича акс этади.

Ўзини – ўзи тарбиялаш

Т арбия

Қ айта тарбиялаш

И жтимоий буюртма

М ақсад, шакл, методлар, ташкил этиш, бошқариш

Шарт – шароитлар

Шахсни шакллантириш жараёни