Yosh tadqiqotchilar ilmiy-amaliy konferensiyasi materiallari

Foydalanilgan adabiyotlar:

1. 
   Сеченовский " психосоматика"
   
2. 
   Доктор Жаботински Рубин Карни " психосоматик болезнь"
   
3. 
   Психиатр высший категории.
   
4. 
   Психосоматика и психотерапия.
   
5. 
   Газета: " Сеченовские вести".
   

MAKTABGACHA TA’LIM TASHKILOTI TARBIYALANUVCHILAR BILAN OLIB BORILADIGAN O’YIN TERAPIYASINING AHAMIYATI
Termiz davlat universiteti Ijtimoiy fanlar
fakulteti Maktabgacha ta’lim psixologiyasi
va pedagogikasi yo’nalishi 2-bosqich talabasi
Raimqulova Sojida Abdusaid qizi
Annotasiya: Hozirgi kunda Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida psixologik xizmat ko’rsatishning eng samarali va qulay usullaridan biri bu o’yin terapiyasidir. Bu maqolada o’yin terapiyasining xususiyatlari, turlari, bola ruhiyatiga ta’siri, psixologik tushkunlikdan chiqish usullari va yo’llari yoritilgan.
Kalit so’zlar: terapiya, ruhiyat, ong, munosabat, ziddiyat, bosqich, rivojlanish, hissiyot, agressiya, qo’rquv, xulq-atvor, affektiv, uyatchanlik, infantilizm, psixotravmalar, tadqiqot, o’yinchoq, tajriba, usul, oila.
O'yin terapiyasi - bu maktabgacha va maktab yoshidagi bolalarga o'yinlar, o'yinchoqlar va boshqa elementlardan foydalanish orqali ta'sir o'tkazishning psixoterapevtik usuli. Ushbu terapiyaning asosini tashkil etuvchi rolli o'yinlar bolalarning xulq-atvori, psixikasi yoki rivojlanishidagi muammolarni aniqlashga yordam beradi, bu muammolarni hal qilishni o'rgatadi, ruhiy va hissiy salomatlikni tiklashga yordam beradi. O’yin terapiyasi termini XX asrning 20-yillarida M. Klein, A. Freyd va Gug-Xelmut kabi olimlar o’z asarlarida qo’llaganlar.
O'yin terapiyasining asosiy qoidasi uning bola uchun qulayligi. U o'zini mustaqil va erkin his qilishi kerak, bu uning ichki holatini bilib olish va muammolarni hal qilishda yordam berishning yagona yo'lidir. O'yin terapiyasi turli sharoitlarda - mustaqil ravishda, uyda, bolalar bog'chalarida va maktablarda, psixolog yoki psixoterapevt kabinetida o'tkazilishi mumkin. Ko'pgina ota -onalar ushbu davolash usulidan biroz ehtiyot bo'lishadi, ular bolalar uchun o'yin terapiyasi har qanday yoshdagi bolaning ongi va his -tuyg'ulariga ta'sir qilishning eng kuchli usuli ekanligiga ishonishmaydi. O'yin terapiyasi bolaga nima uchun va qanday ta'sir qilishini tushunish uchun uning asosiy harakat tamoyillarini, tushunish kerak. Mutaxassis bolani o’yinga jalb qilish orqali uning ichki dunyonisini to’laligicha ko’ra oladi. Chunki bola ongsiz ravishda o’z his-tuyg’u, tajriba va qo’rquvini o’yin qahramonlariga to’g’ridan to’g’ri o’tkazadi.
O'yin terapiyasining maqsadi- bolaga travmatik hodisalarni, hatto u bilmasa ham, sezmasa ham, engishga yordam berish. Mutaxassis bolaning hissiy va ruhiy holatini baholashi va unga salbiy his -tuyg'ular, qo'rquv, xavotirlik, tushunarsiz, bezovta qiluvchi vaziyatlar, his -tuyg'ularni engishga yordam berishi yoki o'z his -tuyg'ularini ifoda etish, boshqalar bilan muloqot qilish va ma'lum kundalik ko'nikmalarni bajarishni o'rgatishdir.
O'yin terapiyasida o'yin xonasining kattaligi va sozlanishi juda muhim. Agar xona kichkina bo'lsa, u holda bolalar bir -biriga va terapevtga juda yaqin, bu ularni asabiylashtirishi, himoyasini kuchaytirishi, agressiyaga moyil bo'lgan bolalarda tajovuzni qo'zg'atishi va ichkariga kirgan bolaning undan ham ko'proq chiqib ketishiga hissa qo'shishi mumkin. Juda katta xona, aksincha, ichkariga kirgan bolalarga terapevt va guruh a'zolari bilan aloqa qilmaslikka imkon beradi va tajovuzkor bolalarni zo'ravonlik o'yinlari bilan shug'ullanishga undaydi. Shuning uchun o’rtacha kattalikdagi xona tanlanishi maqsadga muvofiq bo’ladi. O’yin terapiyasida ishlatiladigan o’yinchoqlar va materiallar bola uchun muhim bo'lgan muloqot sohalarini modellashtirish va o'ynash, odatiy ziddiyatli vaziyatlar (oilada, bolalar bog'chasida, maktabda, kasalxonada, ko'chada va hokazo). Shuningdek, salbiy hissiy holatlarni ifoda etish qobiliyati, shaxsiy fazilatlarni rivojlantirish (ishonch, ijobiy obraz, tashvishlarni kamaytirish va boshqalar), aqliy rivojlanishga ham bevosita ta’sir ko’rsatadi. O'yinchoqlar etarlicha sodda bo'lishi kerak, chunki ularning o'yin terapiyasidagi vazifasi bolaga o'ziga xos rolni bajarishga yordam berish va ko'ngilochar, murakkab o'yinchoqlar bolaning o'tirish va ular bilan o'ynash istagini uyg’otadi.
O'yin darslari 3 yoshdan 10 yoshgacha bo'lgan bolalar uchun tavsiya etiladi, o'smirlar (11-14 yosh) bilan ishlashda alohida topshiriq va mashqlardan foydalanish mumkin. O'yin terapiyasi boladagi xulq-atvor, xarakterologik va affektiv kasalliklar, jumladan: ijtimoiy infantilizm, intilishlarning etarli emasligi, o'z-o'zini beqaror baholash, ishonchsizlik, egotsentrizm, uyatchanlik, muloqotdagi qiyinchiliklar, qo'rquv va fobiya, xavotirli va shubhali xislatlar, yomon odatlar, tajovuzkorlik kabi xususiyatlarni bartaraf qiluvchi vosita hisoblanadi. O'yin terapiyasi mutizmni, nutqning rivojlanishidagi kechikishni, maktabdagi qiyinchiliklarni, turli psixotravmalarning oqibatlarini (ota -onasining ajrashishi, yaqinidan ayrilish va h.k.), aqli zaif bolalarning intellektual va emotsional rivojlanishiga yordam beruvchi samarali usuldir.
O'yin terapiyasining ikkita shakli mavjud: individual va guruhli. V. Exline bolaning muammolari ijtimoiy moslashuv bilan bog'liq bo'lgan hollarda, individual terapiyadan ko'ra guruhli terapiya foydali bo'lishi mumkinligini ta'kidlaydi. Muammolar emotsional qiyinchiliklar bilan bog'liq bo'lgan hollarda, individual terapiya bola uchun foydalidir. Ko'pincha, o'yin terapiyasi jarayoni ishning ikkala shaklini ham o'z ichiga oladi. Birinchidan, bola individual terapiyadan o'tadi va bu bosqichning davomiyligi bolaning dastlabki ruhiy holatiga bog'liq. Qulay sharoitlarda, bu shunchaki tanishish va psixolog bilan bola o'rtasida asosiy ishonchli munosabatlarni o'rnatish bo'lishi mumkin. Shundan so'ng, ko'pchilik mutaxassislarning fikriga ko'ra, bir qator afzalliklarga ega bo'lgan guruh terapiyasi bosqichi keladi. Guruh terapiyasi terapevtik munosabatlarni o'rnatishga yordam beradi. Boshqa bolalarning borligi stressni kamaytiradi va bola individual davolanishga qaraganda tezroq muloqot qila boshlaydi va terapevtga ishonadi. Introverted bolalar (tushkunlikka tushgan, bo'ysunuvchi, uyatchan, muloqot qilmaydigan, jim, siqilgan va muloyim). Bu bolalarning ko'pchiligi do'stlari yo'q va ijtimoiy aloqadan qochishadi. Ularning asosiy muammosi - bu ijtimoiy izolyatsiya, shuning uchun hammadan avval ular erkin va xavfsiz shaxslararo muloqotga muhtoj. Bunday bolalar uchun faol, lekin yumshoq guruh maqbuldir.
Shaxsiy o'yin terapiyasi, agar bola muloqot qila olmaydigan yoki harakat qila olmaydigan, masalan, aqliy zaiflik, to'liq autizm, kontaktsiz shizofreniya kabi kasallik va rivojlanish buzilishlarida samarasiz bo'ladi. Ko'pgina mutaxassislar tajribasi shuni ko'rsatadiki, terapiya guruhga ikkita o'yin terapevti (yaxshisi erkak va ayol) rahbarlik qilsa, samaraliroq bo'ladi, bu holda guruhdagi bolalar sonini ko'paytirish mumkin, lekin 1,5 baravaridan ko'p emas. Rivojlanishida muammolari va qiyinchiliklari bir xil bo'lgan bolalarni guruhga kiritish kerakmi degan savolga ikkita yondashuv mavjud. Ba'zi psixologlarning fikricha, guruh bir -biriga bolalar tuzatuvchi ta'sir ko'rsatadigan tarzda tuzilishi kerak. O'zgaruvchan bolalar o'zlarini tengdoshlari kabi shakllantira olishlari kerak, qo'rqoq bolalarni esa jasur, tajovuzkor bolalar guruhiga birlashtirish kerak - kuchli, ammo jangovar bo'lmagan bolalar va boshqalar. "Muammoli" guruhi maxsus tanlangan o'yinlar yordamida maqsadli tuzatishni amalga oshirishga imkon beradi.
Aka -uka va opa -singillarni bir guruhga birlashtirish maqsadga muvofiq emas. Terapiya paytida bola singlisiga g'amxo'rlik qilmasligi yoki akasining ko'rsatmalariga quloq solmasligi kerak. Terapevtik vaziyatdan tashqarida bir -biri bilan aloqada bo'lgan bolalarni bir guruhga qo'shmaslik yaxshiroqdir, chunki psixoterapiyaning vazifalaridan biri eski munosabatlarni yangilariga almashtirishdir. Tanish odamning mavjudligi, ba'zida eski xatti -harakatlarga qaytishga olib keladi. Bola o’yin jarayonida qatnashar ekan o’ziga berilgan obraz ichida yashashi kerak. Biz bola ruhiyatida kechayotgan og’ishlarni turli psixologik usullar yordamida ham aniqlashimiz mumkin ammo bu usullar bolani ma’lum qoidalarga amal qilishga majbur etishi mumkin.O’yin terapiyasida esa bola mustaqil harakat qiladi,qahramonlarni o’z ichki dunyosidan kelib chiqqan holda gavdalantirib beradi. O’yin terapiyasining yutuqli tarafi ham aynan shundadir.
Foydalanilgan aadabiyotar:
1. E.I.Zaharova. Yosh psixologik yondashuv.
2. Эльконин Даниил Борисович. «Психология игры» 1999
3 Nishonova Z.T “ Psixologik xizmat ” -2006- yil
4. Z.T.Nishonova, Sh.T.Alimbayeva, V.Sulaymonov “ Psixologik xizmat ” 2014-yil