|
396
Jek London
maxsus muxbiri bolardingiz. Axir ba’zi maxsus
muxbirlar juda katta pul topishadi, undan tash-
qari ular butun dunyoni aylanib yurishadi. Ular
ni, masalan, Stenligao'xshab Afrikagayuborisha-
di, ular Vatikanga borib papa bilan musohaba
uyushtirishadi, Tibetning sirli go'shalarini tadqiq
qilishadi.
- Demak, maqolam sizga yoqmabdi-da? - deb
so'radi Martin. - Bundan chiqdi, siz mening
jumalist bola olishimni faraz qilasiz-u, ammo
yozuvchi bolishimni aslo tasawur qila olmas
ekansiz-da?
- Yo‘q, yo‘q! Maqolangiz menga judayam yoq-
di. U juda yaxshi yozilgan. Lekin bularning
hammasiga xalq tushunmaydi deb qo'rqaman.
Har holda, mening tushunishim uchun juda
oglr. Juda chiroyli yozilgan, lekin men deyar-
li hech nima tushunmadim. Birinchi navbatda,
maxsus ilmiy atamalar haddan tashqari ko‘p.
Siz haddan oshirib yuborishni yaxshi ko'rasiz,
azizim, natijada o‘zingizga tushunarli bolib tu-
yulgan narsalar bizlar uchun mutlaqo mavhum
bolib chiqadi.
- Ha, maqolada falsafiy atamalar ko‘p, - deb
g'oldiradi Martin.
Uning hayajoni hali bosilganicha yo‘q edi,
chunki u o'zining eng kamolotga yetgan fikrlari-
ni ovoz chiqarib o'qib bolgan edi, shuning uchun
ham Rufning mulohazasi uni dovdiratib qotydi.
- Mayli, bu asar shakl jihatidan muvaffaqiyat-
siz chiqqan bolsin, - deb o‘z fikrini talddlashga
urinardi Martin, - ajabo, mazmuni sizni raglaat-
lantirmay dimi ?
Martin Iden
397
Ruf bosh chayqadi.
- Yo‘q. Men ilgari o‘qigan narsalarga sira ham
o'xshamaydi bu... Men Meterlinkni o‘qiganman,
ammo unga mukammal tushungan edim.
- Siz uning haqiqatdan yiroq mavhum fikr-
lariga tushunganmisiz? - deb qichqirib yubordi
Martin.
- Ha. Lekin sizning Meterlinkka hujum qilgan
maqolangizga mutlaqo tushunmadim. To‘g‘ri,
agar originallik to‘g‘risida gapiriladigan bolsa...
Martin sabri chidamagandek bir qo‘zg‘alib
qo^di-yu, lekin indamadi. Keyin qulog'iga Ruf
ning so‘zlari kirdi:
- Xullas, ijod siz uchun bir o'yinchoq boldi,
- dedi qiz, - u bilan uzoq vaqt ovunib keldingiz.
Endi hayotga, bizning hayotimizga jiddiy qaray-
digan vaqt keldi, Martin. Shu paytgacha siz faqat
o'zingiz uchun yashagan edingnz.
- Siz xizmatga kirishimni istaysizmi?
- Ha. Dadam sizga...
- Bilaman, bilaman, - deb uning so‘zini keskin
boldi, - lekin menga ochiglni ayting: siz menga
endi ishonmaysizmi?
Ruf indamay uning qolini siqdi. Ko‘zlari xira-
lashdi.
- Sizga emas... sizning yozuvchiligingizga,
jonim, - pichirlab dedi qiz.
- Siz mening deyarli hamma asarlarimni o‘qib
chiqdingiz, - hamon o‘sha beomon dangallik bi
lan gapida davom etdi Martin, - ular haqida nima
deysiz? Sizningcha juda yomonmi? Boshqalar-
ning asarlaridan ham battarmi?
- Boshqalar o‘z asarlari uchun pul oladilar.
Ъ98
Jek London
- Bu javob emas. Demak, siz meni adabiyotga
iste’dodi yo‘q deb hisoblaysiz, shundaymi?
- Xo‘p, yaxshi, savolingizga javob beraman,
- Ruf zo‘r-bazo‘r o‘zini qolga oldi. - Sizni yo-
zuvchi boladi deb о у lam ay man. Mendan xafa
bolmang, azizim! Axir o'zingiz so‘radingiz-ku.
0 ‘zingiz bilasiz, adabiyotni men sizdan ko‘ra
ko'proq bilaman.
- Ha, siz san’at bakalavrisiz, - dedi Martin
o'ychanlik bilan, - siz tushunishingiz kerak...
Lekin gap shuning o'zidagina emas, - dedi u ik-
kovlari uchun juda iztirobli sukunatdan so‘ng.
- Men o‘z qudratimning nimada ekanligini bila
man. Buni hech kim mendan yaxshiroq bilmay-
di. Men muvaffaqiyat qozonishimni bilaman.
Men hamma to‘siqlami yengib o'taman. She’rlar-
da, maqolalarda, hikoyalarda o‘z aksini topishi
zarur bolgan narsalar miyada qaynab yotibdi.
Lekin gaplarimga ishoning deb iltimos qilmoqchi
emasman. Menga ham, mening adabiy iste’do-
dimga ham ishonmang. Sizdan birdan-bir iltimo-
sim - mening muhabbatimga ishoning va meni
awalgidek seving. Bundan bir yil burun ikki
yil muhlat berishingizni yolvorib so‘ragan edim.
Bir yil mana o4ib ketdi, lekin ikkinchi yil o'tib
tamom bolmasdan muvaffaqiyatga erishishimga
imonim komil. Bir vaqtlar menga aytgan gapingiz
esingizdami: yozuvchi bolish uchun, awal sho-
gird tushib, sinovdan o'tish kerak, degan edin-
giz. Mana, sinovdan ham o‘tdim. Men shoshdim,
sinovdan qisqa muddatda o‘tib boldim. Jamiki
orzvilarimning so'nggi marrasi siz edingiz, shu-
Martin Iden
399
ning uchun siz to‘g‘ringizdagi fikrlar menga kuch
bag'ishlab turdi. Xotirjam orom olib uxlash nima
ekanligini allaqachon unutib yuborganligim-
ni bilasizmi? Mening istagancha uxlab, uyqu-
ga toVganimdan keyin uyg‘ongan vaqtlarimdan
beri, nazarimda, million-million yil o‘tib ketgan-
day tuyuladi ba’zida. Endi soat jiringi ovozidan
uyg‘onaman. 0 ‘zimga qancha vaqt uxlash-
ga ijozat berishimga qarab, soat qo‘ng‘irog‘ini
muayyan bir vaqtga to‘g‘rilab qoyaman. Uyqu
oldidan tushunib turib qiladigan eng so'nggi
ishim: soatni burab, chiroqni o'chirish. Uyqum
kelayotganini payqasam, qiyin kitobni qo^ib,
bir qadar engilroq kitobni mutolaa qila boshlay-
man. Bordi-yu, bu kitob tepasida ham mudroq
bosaversa, uyquni qochirish uchun boshimga
mushtlay boshlayman. Kiplingning uxlab qolish-
dan qoVqqan odam haqida yozgani esingizdami?
U to'shagiga polat shpomi shunday qilib o‘mat-
gan ekanki, uxlay boshlasa, polat tish badaniga
botarkan. Men ham shunday qildim. Yarim ke-
chagacha, tungi soat birgacha, ikkigacha... uxla-
maslikka ahd qildim. Malum vaqtgacha shpor
uxlagani qoymasdi. Men bir necha oygacha bu
shporni o'zimdan uzoqlashtirmadim. Nihoyat,
shu darajaga yetdimki, besh yarim soatlik uyqu
men uchun yol qo'yib bolmaydigan halo vat
bolib qoldi. Hozir men bor-yo‘g l to‘rt soat uxlay-
man. Hamisha uyquga to^maganimdan tinkam
quriydi. Ba’zi-ba’zida boshim aylanib, fikrlarim
chalkashib ketadi - shu qadar uxlagim keladi;
ba’zan qabr oromi menga eng zo‘r huzur-halovat-
dek tuyuladi. Esimga Longfelloning she’ri keladi:
Do'stlaringiz bilan baham: | 
