Yangi pedagogik texnologiyalar

“соф бировозлик”
намунаси бўлиб келган. Ўзбек 
анъанавий мусиқаси кўповозлилигининг бошқа 
кўринишларига 
“фон” 
(асосий куй билан бирга-
ликда эшитилиб турадиган иккинчи даражали то-
вушлар оҳанги) ва 
“остинатли” 
(иккинчи дара-
жали такрорланиб турувчи оҳанг) турлари киради. 
Ритмик – остинатоли ва остинатофонли турдаги бу 
кўповоз лилик ҳам асосий куйнинг бўртиб чиқишига 
ёрдам беради. Узоқ жаранглаб турадиган ёки 
қайтариб туриладиган остинато товушлар фонида 
куйнинг ўтиши бу кўповозлиликнинг ўзига хос хусу-
сиятларидандир.
Зарбли (доира, ноғора) ва пуфлаб чалина-
диган (карнай, сурнай) асбоблардан тузилган 
чолғу дасталарида бу фонни карнай ва сурнай 
ташкил қилади. Бунда карнай усуллар шаклида 
қайтарилиб, квинта, кичик септима ва октавага 
сакровчи ритм-остинато характердаги фон ҳосил 
қилади.
Сурнайда эса 
фон характеридаги шундай 
кўповозлилик борки, бунда куй ҳам жаранглаб 
туради. Бунга ижрочининг – узоқ ва давомли 
машқлар орқали орттирган маҳорати, яъни бир 
вақтнинг ўзида ҳам нафас олиш ҳамда лунжлари-
даги ҳавони секин пуфлаш қобилияти туфайли 
эришилади. Муттасил товуш чиқариш куйга нис-
батан бетакрор ўзига хос, ёрдамчи фон ҳосил 
қилади,
Ўзбек анъанавий чолғу мусиқасидагн кўповоз-
лиликнинг жуда кенг тарқалган турларидан яна 
бири – бурдондир
1
. Уни ҳам кўповозлиликнинг рит-
мо-остинато ва остинато фонли турига киритиш 
мумкин.
Дутор, танбур, дўмбира, рубоб
каби тур-
ли чолғуларда бу очиқ ва ижрода қисқартирил-
майдиган торлардир.
Бу торларнинг бурдонлашиши товуши фон таш-
кил қилгани ҳолда унга кварта, квинта ва октавали 
иккиовозли куй қўшилиб, ўзига хос учовоз ҳосил 
бўлади.
Ўзбек мусиқа ижодининг ритм ва тембрлари 
жуда мураккаб полиритмия ва политембрларгача 
тараққий этганки, бу ҳол муайян даражада Евро-
па мусиқасида гармоник полифоник кўповозлилик 
орқали эришиладиган серқирра ҳажмли товуш 
ҳосил бўлишига монанддир.
Куй, ритм, тембр ва ўзига хос кўповозлиликнинг 
ўзаро алоқадорлиги Шарқнинг ҳам вокал чолғу 
мусиқасида ўз ифодасини топган.
Вокал мусиқасида бу кўпжиҳатлик куй йўлининг 
мураккаб ритмик кўринишларида (синкопа, так-
толди, трнотларда) ижро суръати (секинлатиш ва 
тезлатиш) ва метроритмларнинг ўзгаришларида 
ҳамда турли-туман нола, безак ва хилма-хил 
тембрларнинг қўлланишида намоён бўлади. 
Д.М.Муллақандов: