Yangi pedagogik texnologiyalar

кет келганда майинликка эга бўлади”. 
Мусиқашунос олим М.П.Блинова товушлар ба-
ландлигининг уйғунлиги устида изланиш олиб 
борар экан, бу ҳақда у шундай ёзган эди: 
“Агар 
соф мелодик кварта юқорига қараб ҳаракат 

---

17
Ta’lIM TexNoloGIyalarI № 5–6, 2012
• Методик тавсия
қилганида фаол интервал сифатида идрок 
қилинса, гармоник кварта тинч ва осуда садо 
тарзида янграйди”.
Интерваллар “мижози”нинг ўзгариши, улар-
нинг маънавий аҳамияти шаклнинг келишидан 
келиб чиққан ҳолда физиологик жараёнларнпнг 
хилма-хиллиги билан белгиланади. Бу ҳар икки 
ҳолда ҳам 
“интерваллар кучланиши” 
турлича 
сезги қўзғатади. Қуйида биз ўрта аср Шарқининг 
қомусий олимларининг консонанс ва диссонанс, 
кўповозли оҳангнинг ифода воситалари ҳақидаги 
мулоҳазаларини кўриб чиқамиз.
Кÿповозлилик халқ ижодида ҳам, анъанавий 
профессионал мусиқа санъатида ҳам табиий ва 
ўзига хос бир тарзда ривожланиб келган. У кўпроқ 
ансамбль ва бировозли хор қўшиқларида вужуд-
га келади ҳамда вокал партиялар, вокал ва чолғу 
партиялар ичида учрайдиган (антифон) куйлаш-
ларида намоён бўлади. У хор бўлиб куйлаганда 
кўповозлилик тақлидларда, эркаклар ва хотин-
қизлар партиялариннг олдинма-кетин куйлашла-
ри чоғида юзага келадиган октавали унисонларда 
яққол тингланади.
Болаларнинг 
“чиллак” 
ўйинида биз 
“зув” 
бўғинида келадиган давомли узлуксиз товуш-
ни учратамиз. Ўзбек халқ болалар ўйинлари ва 
қўшиқларида юқори овозлардан куйнинг ривож-
ланганлиги ва айни вақтда, пастки овознинг унга 
нисбатан табиий қарама-қаршилигида қурилган 
кўповозлик тури кенг қўлланилади. Бунда пастки 
овознинг ўрни муҳим бўлиб асосан ритмик усулини 
сақлаб қолади ҳамда кўпинча ладнинг турғун то-
вушларидан бирида садоланади.
Маълумки, зарбли асбоблар (доира, қошиқ, 
қайроқ ва бошқалар) ёки турли чертиш ва 
қарсаклар воситасида ижро этилувчи усуллар 
ўзбек вокал мусиқасида муҳим аҳамият касб 
этади. Бу ҳолат ҳатто айрим чолғу-асбоблар 
жўрлигисиз айтиладиган қўшиқларда ҳам ўзига 
хос тарзда намоён бўлади. 
Масалан,
қадимдан 
айтиб келинаётган катта ашула ижро этилаёт-
ганда одатда, куйловчилар икки бармоқларини 
бармоқлар орасига оҳиста чертиб ашула усулини 
аниқ ҳис этиб турадилар.
Ўзбек халқ мусиқа меросида мураккаб усул 
(ритм) намуналари кўплаб учрайди, уларни 
бўлиб ижро этишда ҳаттоки (қатнашчиларнинг 
кўплигига қарамасдан) қийинчиликсиз аниқ ритмик 
уюшқоқликка эришилади. Бошқа бир ҳодисани В.С. 
Виноградов бундай таърифлайди: