Xulosa. Foydalanilgan adabiyotlar. Kirish

“quruq qovurish” usuli bilan tayyorlanadi.
Yanchilmani namlash-bug’lash va issiqlik bilan qayta ishlash jarayoni har xil moyli urug’lar uchun o’ziga mos sharoitlarda olib boriladi. Undan tashqari, bir xil yanchilmani qayta ishlanayotganda, undan qaysi maqsadda – dastlabki presslab moy olish, tugal presslab moy olish, ekstraksiyalab moy olishiga qarab, har xil sharoitda qovuriladi.
Ma’lumki, yanchilgan mahsulotda moy ikki holatda ushlab turiladi:
1. Zarracha ustidagi yupqa moy qavati erkin moy deyiladi.
2. Yanchilmagan yoki qisman yanchilgan ichki xujayralar ichidagi moyni bog’langan moy deyiladi.
Ikkala turdagi moy zarrachaning xoh ustki qavatida, xoh ichki qavatida bo’lishidan qat’iy nazar, yog’ molekulalari va qattiq zarracha yuzasi o’rtasida o’zaro molekulyar tortish kuchlari doimo namoyish bo’ladi. Buning ustiga parchalanmagan xo’jayralar ichidagi moy esa ko’shimcha ravishda kapilyar kuchlari yordamida yanada qattiqroq ushlab turiladi. Shu tufayli hosil qilingan yanchilmadan to’g’ridan-to’g’ri presslash usuli bilan moyni ajratib olish nixoyatda mushkuldir. Shuning uchun qattiq zarracha va moy molekulalari o’rtasidagi tortishish kuchini kamaytirish uchun mahsulotni presslashdan oldin suv va issiqlik yordamida qovuriladi va hosil bo’lgan mahsulotni mezga ya’ni qovurma deb ataymiz. Ushbu jarayonni esa qovurish jarayoni deb atab, uni o’z tartibida ikki davrga ajratamiz:
Birinchi davr yanchilmani suv bilan namlash va bug’ bilan bug’latish (vlagoteplovaya obrabotka).
Ikkinchi davr to’g’ridan-to’g’ri qovurishdan iborat bo’lib, birinchi davrda namligi yuqori bo’lgan mahsulotni texnologik bug’ yordamida isitishni ya’ni qovurishni davom ettirish va mahsulotning haroratini oshirib, namligini kamaytirishdan iboratdir.
Qovurish jarayonining ikkala davrida moyli mahsulotda qo’yidagi o’zgarishlar yuz beradi:
Mahsulotga qo’shilayotgan suv ta’siri ostida mahsulotning suvni yaxshi ko’ruvchi gel qismi suvni shiddat bilan yutib, o’zi esa suvning miqdoriga qarab shishadi.
Gel qismining suv ta’sirida avvalo bo’kishi, keyinchalik shishishiga suv bilan aralashtirib berilayotgan bug’ning ta’siri ijobiy bo’lib, bo’kish va shishishni tezlashtiradi.
Mahsulotning gel qismi shishishi natijasida mahsulot tarkibidagi ultramikroskopik kapilyarlar hamda globulalar ichki hajmi nihoyatda torayib, o’z hajmidagi moyni zarracha yuzasiga siqib chiqaradi.
Qo’shilayotgan suv va bug’ning bir qismi qattiq zarracha va moy qatlami orasiga o’tib, gidrat ya’ni suv qobig’ini paydo qiladi. Bu esa, o’z navbatida zarracha va moy molekulalari o’rtasidagi o’zaro molekulyar tortishish kuchini nihoyatda kamaytiradi. Mahsulot mana shu holatda o’zining elastiklik xususiyatini ancha yo’qotib ko’proq plastik xususiyatga ega bo’lib qoladi. Bunday mahsulotda moy molekulalari kam kuch bilan ushlab turilishiga qaramay, mahsulotning plastikligi tufayli, presslash usuli bilan kerak bo’lgan miqdordagi moyni siqib olib bo’lmaydi.
5. Mahsulotga qayta elastik xususiyat berish uchun uning namligini qaytadan kamaytirish lozim. Buning uchun mahsulotga suv berish to’xtatilib, texnologik bug’ bilan isitish ya’ni qovurish davom ettiriladi. Bu holda mahsulotning issiqlik darajasi oshishi xisobiga undagi ortiqcha suv uchirib yuborilib, mahsulot namligi zaruriy optimal qiymatga tushiriladi. 6. Mahsulot qovurilib, namligi kamaytirilayotgan bir paytda, ajralib chiqayotgan suv bug’lari mahsulotning to’liq qatlami orasidan o’tib, xuddi mahsulot o’z bug’ida dimlanib qovurilayotganday holatda bo’ladi. Bunday holatni