Xoshimov, S. Saidaxmedov elektr yuritma

2 .7-rasm.
Ko‘tarish mexanizmi yuritmasining rekuperativ 
tormozlash rejimidagi mexanik tavsiflari.
Elektrodinam ik torm ozlash. Elektrodinamik tormozlash 
(dinamik) rejimida dvigatelning yakor zanjiri tashqi tomrozlash 
rezistori 
R,r
ga ulanadi (
2
.
8
- rasm, 
a),
qo‘zg‘atish chulg‘ami esa 
magnit oqimini saqlab qolish maqsadida tarmoqqa ulangan holda 
qoladi. Dvigatel yakori tarmoqdan uzilgan bo‘lsa ham, u aylanish 
yo‘nalishini saqlab qoladi hamda EYK yakordagi tok (moment) 
yo‘nalishini o ‘zgartiradi va tormozlovchi bo‘ladi:
1
тк = - т = - с ЕФ„отФт,
(2.31)
bu yerda: 
R = Rya + R,r.
Bu holda yuritmaning mexanik qismida to'plangan kinetik 
energiya (reaktiv statik moment) yoki potensial energiya (aktiv 
statik momentda, masalan, yukni tushirayotganda) issiqlikka 
aylanib, yakor zanjiridagi qarshilik 
R
ni qizdirib, issiqlik sifatida 
tashqariga chiqib ketadi.

---

QCh
Мт
со
' Tr
2.8-rasm.
Dvigatelning dinamik tormozlash rejimidagi elektr 
sxemasi (a) va mexanik tavsiflari (A).
Bu rejim uchun mexanik tavsif tenglamasi 2.20 tenglamadan 
U
= 0
deb olinadi:
R
„
(2.32)

= —
-M
Tenglama (2.32) yordamida hisoblangan tavsiflar 
R = var,
bo'lganda koordinata boshida to‘plangan to‘g ‘ri chiziqlar kabi 
bo‘ladi. Bu tavsiflar ikkinchi va to‘rtinchi kvadrantlarda joylasha- 
di.
Yuritmani dvigatel rejimidan bunday tormozlash rejimiga 
o ‘tkazish jarayoni 2.8- rasm, 
b
da ko‘rsatilgan. Dvigatel avval co? 
tezlik va 
Mq
moment bilan 1-nuqtadan boshlab ishlayotgan edi. 
Yakorni tarmoqdan uzib tormozlash qarshiligiga ulangandan 
so‘ng yuritma boshlang‘ich moment 
bilan 
2
- nuqtaga o ‘tadi. 
Shundan so‘ng tezlik kamayishi bilan tormozlash momenti 
Mtr
ham nol qiymatiga intila boradi.

---

Aktiv statik moment bo‘lganda (qarshilik momenti) dinamik 
tormozlash jarayoni 2.7-rasmdagi 
2 -3 -0
chiziq bilan tavsiflan- 
gan.
Yukni tushirish paytida aktiv statik moment bo‘lib, dvigatel 
co
9
tezlik bilan aylanib tarmoqqa energiya berish rejimida (tormoz­
lash) ishlaydi (
1
- nuqta).
Agar dvigatel yakorini 
2 -3 -0
tipidagi dinamik tormozlash 
mexanik tavsifida tashqi rezistor 
Rtr
ga ulansa, u holda dvigatel 
tavsifidagi 2-nuqtaga o‘tadi. Bu holda rag< 0 boMgani tufayii 
yakor toki va dvigatel momenti 
M
2
noldan katta bo‘ladi. 
M
2
 > Mq
bo'lganligi uchun aylanish co’q tezlikkacha sekinlashadi. Natijada 
yuk dinamik tormozlash mexanik tavsifidagi 
3-
nuqtaga mos 
keladigan | co!? | < | со ? | yangi o‘matilgan tezlik bilan tusha bosh- 
laydi.
Agar rezistor 
RTR
qarshiligi kamaytirilsa, yukni tezlik |conq | < 
|a/?| da tushirish mumkin.
Reaktiv va aktiv qarshilik (statik) momentidagi rejimlaming 
bir-biridan farqi reaktiv qarshilik momenti bo‘lganda tormozlash 
jarayoni yuritmani to‘la to‘xtagunicha amalga oshiriladi. Aktiv 
qarshilik momenti bo‘lganda esa, o‘matilgan harakat tezligi 
a/q
gacha amalga oshiriladi. Shuning uchun mexanizmni to‘la to‘x- 
tatish uchun elektrodinamik tormozlash oxirida maxsus tormoz­
lash qurilmasini qo‘llab mexanik tormozlashga o‘tiladi.
Teskari. ulab tormozlash. Teskari ulash rejimi deb dvigatel 
yakori kinetik yoki potensial energiya zaxirasi bilan aniqlanadigan 
momentlar ta’siri ostida (elektromagnit moment ta’siriga nisbatan) 
teskari tomonga aylanishga aytiladi.
Agar teskari ulanish rejimi kichik qarshilik 
Rtr
ulangan holda 
amalga oshirilsa va yangi mexanik tavsif 4-nuqtadan o‘tadigan 
nur bo‘lsa, u holda (teskari ulanib) tormozlash rejimi J-nuqtada 
tugamaydi. Dvigatel reverslanib б-nuqta koordinatalari bilan 
aniqlanadigan dvigatel rejimiga o ‘tib ketishi mumkin (2.9-rasm).
Reversning oldini olish uchun mexanik tavsifda dvigatel 
5-
nuqtaga yetganda uni tarmoqdan uzib, mexanik tormozlash usuli 
qo'llanadi.
Aktiv qarshilik momenti bo‘lgan teskari ulab tormozlash 
rejimi yakor zanjiriga katta 
R
qarshilik kiritish bilan amalga

---

oshirilib, bu holda yakordagi qutblar o‘rni almashtirilmaydi (
2
.
10
- 
rasm).