Xoshimov, S. Saidaxmedov elektr yuritma

V = 1 ------ M S S ’- = 1 ------ nom_ — I — p = l — ( j
( 2 2 4 ,
KEKu a>0 
Unom 
p
И 
V-2*)
Shunday qilib, yuklama 
Mnom
ga teng boMganida tezlikning 
statik tushishi son jihatdan yakor zanjiri qarshiligining nisbiy 
qiymatiga yoki qiyalik koeffitsiyenti /? ning qiymatiga teng:
Av
= 
1-v = p = f t ,
(2.25)
bu yerda: tezlikning nisbiy tushishi o‘zgarmas tok dvigatel 
sirpanishi 
S
ni ham aniqlaydi, ya’ni:
S = (co0-co)/ a)0
= 
1-v = Av
= 
p
= 
P
. 
(2.26)
Dvigatelni ishga tushirish va reverslash. Dvigatel yakorini 
reverslash (aylanish yo‘nalishini o‘zgartirish) odatda dvigatelga 
berilayotgan kuchlanish qutblarining o‘mini almashtirish bilan 
amalga oshiriladi. Bu holda yakor zanjiridan oqayotgan tok 
qiymatini chegaralash uchun yakorga ketma-ket katta qiymatga 
ega bo‘lgan qarshilik ulanadi. Chunki yakordagi qutblar o‘mini 
almashtirgan paytda EYK o‘z yo‘nalishini saqlab qoladi, bunda 
esa yakorga tarmoq kuchlanishiga qaraganda ikki marta katta 
qiymatga ega bo‘lgan kuchlanish qo‘yiladi.

---

2.5-rasm.
Mustaqil qo‘zg‘atishli dvigatel yakorini to‘g‘ri (a) 
va teskari (
b
) yo'nalishda aylantiruvchi ulanish sxemalari.
Sanoat elektr yuritmalarida qo‘zg‘atish chulg‘amidagi tokning 
yo‘nalishini o'zgartirish bilan dvigatelni rostlash tavsiya etilmay- 
di. Chunki qo‘zg‘atish chulg‘ami katta induktivlikka ega bo‘l- 
ganligi uchun tokni va magnit oqimini teskari yo‘naltirish jarayoni 
ko‘p vaqtni talab qiladi.
Bundan tashqari qo‘zg‘atish chulg‘amida tokning uzilishi 
chulg‘amda juda katta qiymatga ega bo‘lgan o ‘zinduksiya EYK 
hosil qiladi. Bu esa o ‘z navbatida chulg‘am izolatsiyasining 
teshilishi va oqibatda ishdan chiqishiga olib keladi. Shartli ra­
vishda yo‘nalishlardan biri musbat, teskarisi esa manfiy deb qabul 
qilinadi. Ko‘tarish kranlarida yukni ko‘tarish yo‘nalishi musbat 
bo‘ladi.
Mustaqil qo‘zg‘atish chulg‘amli o ‘zgarmas tok dvigatelini 
tarmoqqa ulab ishga tushirish mumkin emas. Chunki yakor qar­
shiligi 
Rya
ancha kam bo‘lganligi sababli bu payt yakordagi tok­
ning qiymati nominal tokka nisbatan 
10+20
marta oshib ketadi; bu 
esa mashinaning ishdan chiqishiga olib keladi.
Yakorga ketma-ket ulangan, ishga tushirish qarshiligi bilan 
ishga tushirish tokini joiz qiymatiga qadar kamaytirish mumkin.
I ^ U / i R y c + R,)
bu yerda: 
I [T -
ishga tushirish tokining ю = 0 bo'lgandagi bosh- 
lang‘ich qiymati.
Dvigatel yakori tezligining ortishi bilan uning EYK ning 
qiymati ortib boradi va tokning miqdori esa kamayadi.

---

Tok kamayishi bilan dvigatel momenti ham kamayadi. 
Chunki dinamika tenglamasiga muvofiq tezlanish ham kamayadi. 
Ishga tushirayotganda yakor tezlanishini jadallashtirish uchun 
Rq
ni kamaytirish kerak. Shunday qilib, 
Rq
ni pog‘onama-pog‘ona 
kamaytirib borib, dvigatel bir elektromexanik tavsifdan boshqa 
tavsifga o‘tkaziladi (
2
.
6
-rasm).
Bu ishni asosan ishga tushirish qurilmalari yoki maxsus 
avtomatlashtirilgan ishga tushirish sxemalari orqali amalga oshi­
riladi. Bunday ishga tushirish 
reostatli ishga tushirish
deb ataladi. 
Ishga tushirilgandan so‘ng dvigatel o‘matilgan statik tok 
Iq
(moment 
Mq)
va tezlik o>q (2.6-rasm) bilan ishlaydi.