Xoshimov, S. Saidaxmedov elektr yuritma

4
ning qiymati kichik bo‘lganda ( 2 
< 4
<
4 oraliqda) tizimni 
sozlash bo‘yicha qiyinchiliklar tug‘iladi. Agarda talab etilayotgan 
jarayonni ta’minlash mumkin bo‘lmasa, u holda tezlik konturida 
uzatish koeffitsiyentini kamaytirib tizim tezkorligi pasaytiriladi.
Ancha qiyin sharoitlarda, ya’ni dvigatel va mexanizm 
massalari bir-biriga yaqin bo‘lganda ( 0,2 < 
4
<
2,0) qo‘shimcha 
tuzatish vositalaridan foydalanishga to‘g‘ri keladi, bu holda 
mexanizm o‘qining tezligi va uning hosilasi bo‘yicha teskari 
bog‘lanish kiritiladi. Bu bog‘lanishni amalga oshirish uchun 
mexanizm o‘qiga xabarchi qo‘yishga to‘g‘ri keladi.
«К» kuzatish koeffltsiyentiga tizimni teskari bog‘lanish 
kiritilganda (6.61) dan kelib chiqqan holda quyidagi uzatish 
funksiyasini olamiz:
C' K
w
p i J . p + c ^ J . P + c j + c X - f ,
+ 
J J P + c d + c M] + c r K
( 
}

---

Bu ifodadan koVmib turibdi-ki, uzatish koeffitsiyenti К ancha 
katta qiymat bo‘lgan 
C
ko‘paytiriladi, natijada tenglama 
ildizlari musbat yarim tekislikka o‘tib ketishi mumkin, ya’ni tizim 
barqaror bo‘lmay qoladi. Uzatish koeffitsiyenti К ning qiymati 
sezilarli darajada chegaralanishi kerak. Shuning uchun d® /dt 
hosila bo‘yicha signal kiritish maqsadga muvofiq bo‘ladi.
Qayishqoq mexanik bog‘lanishlarga ega bo‘lgan ishchi ma- 
shina elektr yuritmasining boshqarish tizimini sintez qilayotganda 
birinchi navbatda ishchi mashinaning o‘qini tebranishlarini 
yo‘qotishga harakat qilishni ko‘zda tutish kerak, chunki bu teb- 
ranishlar mashinaning ishlash sifatini yomonlashuviga olib keladi.
Dvigatel o ‘qining tebranishi texnologik jarayonga kam ta’sir 
qiladi, lekin bu tebranish asosan dvigatel va reduktor mexanik 
qism va detallami tezroq ishdan chiqishiga olib keladi.
Mexanik uzatma oraliq guruhining qayishqoqlik xususiyatlari 
va qo‘shimcha massalarini hisobga olib tizimni uchta massali 
tizim sifatida qaralganda bu tizimni sozlash katta qiyinchiliklar 
tug‘diradi. Bu holda tizim ishlashini yaxshilash uchun obyekt 
holati kuzatuvchisini qo‘llab adaptiv (moslanuvchi) boshqaruvchi 
qo‘llashga to‘g‘ri keladi.
6.7. BO‘YSUNILGAN ROSTLASH T IZ IM L I EL E K T R
YURITM ALAR
Bo‘ysunilgan rostlash tizimli elektr yuritmalar sanoatning 
mashinasozlik va metallurgiya sohalarida, qog‘oz va kabel mah- 
sulotlari ishlab chiqarishda keng ko‘lamda qo‘llanilib kelinmoqda. 
Bo‘ysunilgan rostlash tizimlarida ketma-ket korreksiya (tuzatish) 
qo‘llaniladi. Bu esa o ‘tkinchi jarayon sifat ko‘rsatkichlarini biz 
xohlagancha etib sozlash imkonini beradi. Bo‘ysunilgan rostlash 
tizimining umumlashtirilgan tuzilish sxemasi (6.10-rasm) ketma- 
ket korreksiyali tizimning quyidagi xususiyatlarini aniqlashga 
imkon beradi: 
'i
1. 
Bunday tizimda koordinatalari rostlanadigan obyekt ketma- 
ket ulangan chiziqli aperiodik va integrallovchi guruhlardan 
tashkil topgan bo‘lib, ulaming uzatish funksiyalari 1-rasmda 
quyidagicha belgilangan: W 0i(P) , W 
02
( P ) - W 0j (P) . .

---

2. Rostlanadigan koordinata X t, X2... X; soni rostlash tizimida 
rostlanuvchi obyektdagi aperiodik va integrallovchi guruhlar 
soniga teng etib tanlanadi.
3. Wpi, Wp2... WPi (p) rostlagichlaming soni rostlash tizimida 
nazorat etilayotgan koordinata soniga teng. Barcha rostlagichlar 
o‘zaro shunday ketma-ket ulangan-ki, keyingi rostlagichga 
topshiriq sifatida undan oldingi rostlagichning chiqishi xizmat 
qiladi. Har bir rostlagich kirishiga shu rostlagich rostlaydigan 
o‘zgaruvchi bo‘yicha manfiy teskari bog‘lanish beriladi va 
shunday qilib tizimda bir-birini ketma-ket o‘rab oladigan birinchi 
ichki konturdan oxirgisigacha rostlash konturlari hosil bo‘ladi, 
ya’ni rostlash konturlarining soni tizimda rostlanuvchi koordina- 
talar soniga teng.
4. Har bir o ‘zgaruvchini (koordinatani) cheklash undan 
oldingi rostlagichning chiqish signalini chegaralash bilan amalga 
oshiriladi.
6.10-rasm. Ketma-ket korreksiyali bo'ysunilgan tizimning tuzilish
sxemasi.
5. Tizim rostlash qismining kirishida o‘tkazish yo‘li (palosa) 
ni aniqlaydigan va 
shu bilan birga barcha tizimni xalaqitga 
chidamliyligmi ta’minlaydigan filtr o‘rnatiladi. Bu filtming vaqt 
doimiyligi avtomatik rostlash tizimining asosiy parametri 
hisoblanib tizimning tezkorligini va rostlash aniqligini belgilaydi.
6. Rostlagichlar Wpi(p), Wp2 (p) ... Wpi . Wpi ning uzatish 
funksiyalari ketma-ket korreksiyalash usuli bilan tanlanadi, bu 
yerda 
standart ko‘rinishdagi 
uzatish 
funksiyasi 
kompen- 
satsiyalanadi.
Rostlagichlaming uzatish funksiyalari rostlash konturining 
maqbul uzatish funksiyalari asosida tanlanadi. Maqbul uzatish

---

funksiyalari sifatida (i+1) darajali Bj+1 (P) 
standart uzatish 
funktsiyalari qabul qilinadi. Xususiy holda birinchi va ikkinchi 
yopiq rostlash konturlari uchun maqbul sifatida quyidagi uzatish 
funksiyalari qabul qilinadi:
- birinchi kontur uchun ikkinchi darajali standart sozlashga mos 
keladigan uzatish funksiyasi
B,(P) = ------- !-----(6.72)
v 
'
\ + 2TyP + 2 T lP
-
ikkinchi kontur uchun uchinchi darajali standart sozlashga mos 
keladigan uzatish funksiyasi
B2(P) = ------------ L _ -----—
(6.73)