XORAZM MA
’
MUN AKADEMIYASI AXBOROTNOMASI
–
9/2020
159
Hozirgi
kunda ta’l
im jarayonida interaktiv metodlar, innovatsion texnologiyalar, pedagogik
texnologiyalarni qo’llashga bo’lgan qiziqish
kundan kunga ortib bormoqda,
bunday bo’lishiga
sabablardan biri shu kungacha ta’limda
o’q
ituvchi talabalarni faqat tayyor bilimlarni egallashga
o’rgatgan bo’lsa,
zamonaviy
texnologiyalarni o’rgatish esa, ularni mustaqil tanqidiy fikrlashga,
kerakli narsalarni izlab topishga, tahlil va xulosa qilishga o
’rgatadi. O’quvchi bu jarayonda
boshqaruvchilik, yo’naltiruvchilik funksiyasini
bajaradi, t
a’lim o’quvchi talabalarga to’g’ridan
-
tog’ri yo’naltiriladi. Innovatsiya –
inglizcha
“
innovation
”
- yangilik kiritish,
yangilik ma’nosini
bildiradi. Innovatsion texnologiyalar
pedagogik jarayon hamda
o’q
ituvchi va talaba faoliyatiga
yangilik kirit
ish bo’lib
, uni amalga oshirish jarayonida
asosiy interaktiv metodlardan to’liq
foydalanish imkoniyati mavjud. Interaktiv metodlar bu talaba bilan talaba, talaba va internet, talaba
va o’qituvchi o’rtasidagi
fikrlash demakdir, ya’ni pedagogik ta’sir etish
usullaridi
r va ta’lim
tizimining
asosiy qismi hisoblanadi. Bu metodlarni qo’llashda pedagog
va o’quvchi
- talabalar
birgalikda faoliyat ko’rsatishlari kerak bo’ladi. Oliy o’quv
yurtlarida zamon talabiga mos malakali
kasb egalarini yetishtirishda zamonaviy o
’qitish
me
todlari, ya’ni pedagogik texnologiyalar,
inovatsion texnologiyalar muhim ahamiyat kasb etish bilan bir qatorda
ular talabalarni jahon
standartlari darajasidagi malakali
kasb egalari bo’lib yetishishini ta’
minlaydi. Ayniqsa, chet tillarni
o’rgati
shda hozirgi zamon
axborot va pedagogik texnologyalarni ahamiyati katta. Til o’rgatish
jarayonida
turli xildagi texnologiyalarni qo’llash mumkin. Misol uchun, “Tarmoqlar” (klas
ter),
“Bumerang”, “Loyiha”, “3x4”, “Blits
-
o’yin”, “Aqliy hujum”, “Axborot
uzatish
” kabi met
odlar
ushbu jarayonni yanada qiziqarli va samarali tashkil qilishga yordam beradi. Bu texnologiyalardan
birini qo’llash oqituvchi
ixtiyorida, chunki maqsad aniq,
ya’ni bu o’quvchi
-talabalar bilim
saviyasini oshirishda yaxshi natijaga erishishdir.
O’qitish
jarayonida pedagogik texnologiyalarni
qo’llash
oldindan loyihalashtiriladi, bunda o’qituvchi
o’quv predmetning o’ziga
xos tomonini, joy
sharoitini, o’quvchining imko
niyati hamda hamkorlikdagi faoliyatini tashkil eta olishini hisobga
olishi kerak, chunki bu
lar yaxshi natijaga erishishga yordam beradi. Dars jarayonida o’tilayotgan
mavzuni yangi texno
logiya asosida o’tishdan oldin o’qituvchi tanlangan
texnologiyaning texnologik
xaritasini tuzib olishi kerak bo’ladi. Ushbu
texnologik xarita mavzuning maqsadi va vazifalarini
o’ziga xos xususiyatlarini va eng asosiysi,
talabalarning imkoniyati va ehtiyojlarini hisobga olgan
holda tuziladi. Pedagogik texnologiyalarni qay darajada samarali tarzda dars jarayoniga tatbiq etish
o’qituvchidan psixologiya, met
odika, pedagogik va axborot texnologiyalari kabi bir qator
ko’nikmalarga ega bo’lishni talab qiladi. Yuqorida aytib o’tilgan metodlardan birini misolda ko’rib
chiqamiz.
Masalan
, “3x4” metodi. Bu metod talabalarni erkin fikrlashga, mustaqil fikr va
g’oyalar
ini ifoda etib berishga qaratilgan. 3x4 metodni quyidagi
misolda ko’rib chiqish mumkin.
Bunda o’tilgan biror bir mavzu tanlanadi. Masalan
, nemis xalqining bayramlari, noaniq zamon
fe’llari va h.k. Dars mavzusini
o’qituvchi doskaga yozib qo’
yadi. Guruhni 3-g
a bo’lib t
arqatma
material beradi va
vaqt belgilaydi. Bu materialda bayram nomlari yozilgan bo’ladi, masalan Ostern
(Pasxa), Weihnachten. Bu guruhlar o’zlariga tushgan mavzu bo’yicha ma’lumot
tayyorlashadi.
O’qituvchi berilgan
vaqt davomida guruhlarning i
shlashini kuzatib boradi. Vaqt tugashi bilan
o’qituvchi guruhlarni tinchlantirib ulardan tayyor
bo’lgan ma’lumotlarni guruhdan tanlangan vakil
orqali navbatma-navbat doskaga ch
aqirib eshitadi. Ma’lumotni eshitgach, bir
-biridan farqlarini
aytib baholaydi va
so’ngra qolib ketgan kamchiliklarni to’ldirib ko’proq ma’lumot berib o’tadi. Bu
metodning maqsadi o’tilgan mavzuni mustahkamlash
, tarqatilgan materiallar orqali tarqatma
mater
ialdan matn qay darajada o’zlashtirilganini
nazorat qilish, ularning bilimini ba
holash. Dars
jarayonida turli xil metodlarni qo’llash o’qituvchi uchun ham, o’quvchi talaba uchun ham katta
ahamiyatga ega. Bunda o’qituvchi o’tilgan mavzuni qisqa vaqt ichida
barcha talabalar tomonidan
o’zlashtirilishiga erishadi. Talabalar faoliyatini os
hiradi, ula
rda darsga nisbatan qiziqish uyg’otadi,
bir vaqtda ko’pchilik talabalarni baholaydi, o’z oldiga qo’ygan maqsadlariga erishadi.
Talaba esa
yangi bilimlarni egallaydi,
yakka va guruh bilan ishlashga o’rganadi, nutqi rivojlanadi, eslab qolish
qobiliyati kucha
yadi, o’z
-
o’zini nazorat qilishni o’rganadi, qisqa vaqt ichida bir qancha
ma’lumotlarga ega bo’ladi.
Ta’lim
texnologiyalari pedagogik faoliyatning
ma’lum sohasini q
amrab oladi. Faoliyat sohasi,
bir tomondan, tanlangan texnologiyaga muvofiq uning asosini tashkil etuvchi qatorlar tizimini hosil
qilsa, ikkinchi tomondan, faoliyatning tarkibiy qismi sifatida yuzaga chiqadi. Texnologik
yondashuv turli sohalari konseptual
va loyihali o’zlashtirish, ta’limiy, pedagogik, ijtimoiy faoliyat
qirralarini ochishda yangi imkoniyatlarni yaratadi. Jumladan:
- natijalarni yuqori aniqlikda qayd etish va pedagogik jarayonni samarali boshqarish;
- mavjud amaliy tajribani ilmiy asosda tah
lil etish va qo’llash;
-
ta’limiy va ijtimoiy
-tarbiyaviy muammolarni yaxlit hal etish;
