Xi bob. Dars ta’limida rivojlan- tirish texnologiyasi rivojlantiruvchi ta’lim nima?

Darslarning turlari
Darslarning faqat tiðlari bo‘yicha emas, balki turlari bo‘yicha
ham tasniflanishi ularni muvaffaqiyatli tashkil etish uchun muayyan
darajada ahamiyatga molikdir. Pedagogik adabiyotlarda darslarning turlari
har xil asoslar bo‘yicha ifodalanadi. Darslarni o‘quvchi va o‘qituvchilar
faoliyatining xarakteri bo‘yicha turlarga ajratish amaliy maqsadga
muvofiq emas, bunday ajratishni ta’lim metodlarini amalga oshirish
usullari bo‘yicha bajarish lozim.
Mazkur holda darslarning tiðlari va turlari bo‘yicha tizimlash-
tirish mukammal shaklga ega bo‘ladi: pedagogik maqsad va o‘quv
materiali darsning tiði, turini, didaktik maqsadlarini tanlash zaruratini
keltirib chiqaradi va bular, o‘z navbatida, ta’limning metodlarini,
vazifalarning qo‘yilishini hamda maqsadga erishishning omillari sifatidagi
ta’limning vositalari, masalalarini yechish usullarini oldindan belgilaydi.
Darslarning turlari quyidagicha:
I. a) dars — leksiya; b) dars — suhbat; v) kino darsi; g) nazariy
yoki amaliy mustaqil (tadqiqot tiðidagi) ishlar darsi; d) aralash dars
(bitta darsda darsning har xil turlari birikmasi).
II. a) mustaqil (og‘zaki yoki yozma mashqlardan iborat reproduktiv
tiðdagi) ishlar darsi; b) dars — laboratoriya ishi; v) amaliy ishlar
darsi; g) dars — ekskursiya.
III. a) og‘zaki (umumiy, yakka tartibda, guruhiy) so‘rash;
b) yozma (yakka tartibda) so‘rash; d) sinov; e) sinov amaliy
(laboratoriya) ishi; f) kontrol ish; g) aralash dars. Oldingi uchta
turning birikmasi.
Darslarning prinsiðlari
Òushuntirish darsi.
Ma’lumki, maktabdagi ta’limning asosla-
ridan biri onglilik prinsiðidir. Shunga ko‘ra, ko‘nikma va malaka-
larni shakllantirishning dastlabki bosqichi nazariy masalalarni
o‘rganishdan iborat bo‘lishi kerak. Bunda o‘qituvchining materialni
tushuntirishi eng muhim zveno hisoblanadi.
Òushuntirish darsining strukturasi, ya’ni undagi qismlarning
o‘zaro joylashuvi quyidagicha bo‘lishi mumkin:
1. Ilgari o‘rganilgan materiallarga doir bilimlarni eslash (o‘quv-
chilardan so‘rash).
2. Materialni tushuntirish.
3. Materialning o‘zlashtirilganini tekshirish.
4. Nazariyani qo‘llash namunasini ko‘rsatish.

---

206
5. Uyga vazifa berish.
6. Darsni yakunlash.
Ana shu tiðdagi darsning strukturasi elementlariga dars mav-
zusini e’lon qilish, uning maqsadini ifodalash va vazifalarning
qo‘yilishini ham kiritish mumkin.