Xi bob. Dars ta’limida rivojlan- tirish texnologiyasi rivojlantiruvchi ta’lim nima?

DARSLARNING TIÐLARI
Dars strukturasi o‘quvchilar bilish faoliyatining xarakteri
bo‘yicha tasniflanadigan darslarning tiðiga bog‘liq bo‘ladi. Ularni
o‘tkazish usullari, ta’lim metodlari esa o‘quvchilar mustaqil
ishining darajasi bo‘yicha tasniflanadi.
Darsning quyidagi tiðlari mavjud: o‘quvchilar yangi bilimlarni
o‘zlashtiradigan, faktli materiallar to‘planadigan, kuzatishlar
o‘tkaziladigan, jarayon va hodisalar o‘rganiladigan, ularni angla-
nadigan, tushunchalari shakllantiriladigan, ko‘nikma va malakalar
tarkib toptiriladigan darslar, bilimlar umumlashtiriladigan va
tizimlashtiriladigan darslar, bilimlar, ko‘nikmalar va malakalarni
takrorlash, mustahkamlash, boshqacha aytganda, kompleks
qo‘llash darslari, bilim, ko‘nikma va malakalar og‘zaki hamda yozma
ravishda sinaladigan nazorat-tekshirish darslari, bir necha didaktik
masalalar baravar hal qilinadigan kombinatsiyalashgan darslar.

---

202
Darsning muayyan miqdordagi tiðlarini belgilashning turlari,
yo‘llari bilan uning ancha jiddiy strukturasi ishlab chiqilgan.
Masalan, kombinatsiyalashgan darslar quyidagi sxema bo‘yicha
tashkil qilingan: tashkiliy jihat, o‘quvchilar uy vazifasini qanday
bajarganini tekshirish, o‘quvchilardan o‘tilgan mavzu bo‘yicha
so‘rash, o‘qituvchining yangi materialni bayon etishi, o‘rganila-
yotgan materialni mustahkamlash, uyga vazifa berish.
O‘qituvchilarning ilg‘or tajribasini tahlil qilish, didaktlar
(I. Ò. Ogorodnikov, M. I. Maxmutov, V. A. Onishchuk, R. A. Mav-
lonova va boshqalar)ning tanqidi, darsning strukturasini tushun-
tirish, ta’limning hozirgi talablariga javob bermaydi, degan xulo-
saga olib keladi.
Darsning strukturasi faqat o‘qituvchi va o‘quvchilarning dars-
dagi hamkorlik faoliyati tashkil topishining tashqi ko‘rinishini aks
ettirib qolmasligi, balki o‘quvchilar bilish faoliyati bilan bog‘liq
ichki jarayonning mohiyatini ham ifodalashi lozim.
Kamol toptiruvchi ta’lim sharoitida „darsning strukturasi“
tushunchasini aniqlashda uni uchta: didaktik, mantiqiy-psixologik
va metodik shartlar asosida ko‘rib chiqish tavsiya etiladi.
Bunda doimiy komponentlar: oldin o‘zlashtirilgan bilim va
harakatlar usullarini faollashtirish hamda qo‘llashdan, ko‘nikma
va malakalarni shakllantirishdan iborat didaktik struktura asos bo‘ladi
(M. I. Maxmutov).
Hozirgi zamon darsining eng muhim xususiyatlari yangi o‘quv
materialini va uni amalda qo‘llashni o‘zlashtirish bilan birga, ilgari
o‘rganilgan narsalarni o‘zlashtirish, sintez qilish, takrorlash va
mustahkamlash, nazorat qilish kabi elementlarining o‘zaro
bog‘lanishidir.
Ò. A. Ilina darsning o‘z strukturasiga barcha asosiy elementlarini
olgan tiðini, ya’ni umumiy yoki aralash darsni tavsiya etadi.