Xi bob. Dars ta’limida rivojlan- tirish texnologiyasi rivojlantiruvchi ta’lim nima?

DARS — MAKÒABDA O‘QUV ISHLARINI ÒASHKIL
QILISHNING ASOSIY SHAKLI
Hozirgi paytda o‘quv ishlarini tashkil etishning quyidagi shakllari
qo‘llanadi: dars, ekskursiya, o‘quv ustaxonalaridagi mashg‘ulotlar,
mehnat va ishlab chiqarish ta’limi shakllari, uy ishlari, sinfdan
tashqari o‘quv ishlarining shakllari (predmet to‘garaklari, studiyalar,
olimpiadalar, tanlovlar).
Pedagogik adabiyotlarda va maktab amaliyotida darsdagi ishlarni
tashkil etishning asosan uchta: yakka tartibdagi, umumiy va guruhiy
shakllari qabul qilingan.
Biz darslardagi va uydagi yakka tartibdagi ishlar deganda
o‘quvchilarning o‘zlari uchun maxsus tanlangan va har birining
imkoniyatlariga mos topshiriqni bajarishlarini tushunamiz. Shunga ko‘ra
o‘qituvchi o‘quvchining o‘ziga xos imkoniyatlarini aniqlab, unga faqat
tayyor namuna bo‘yicha emas, balki mustaqil holda ishlashni ham
talab qiladigan topshiriqlar sistemasini tanlaydi. Bunday ish tasodifiy
emas, balki muntazam, puxta o‘ylangan bo‘lishi va bunda o‘quvchining
xususiyatlari hamda imkoniyatlari hisobga olinishi lozim. O‘quvchi
imkoniyatlarining ikki tomoni nazarda tutilishi zarur.
O‘quv imkoniyatlarining ichki tomoniga fikrlash va eslab
qolishdan iborat o‘qish qobiliyati; o‘quvchi ilgarigi ta’limda olgan
maxsus bilimlar, shuningdek, o‘quv mehnatiga doir ko‘nikma va
malakalarning, ma’lum darajada ish qobiliyati va mas’uliyatning,
o‘qish sabablari majmuyining mavjudligi kiradi.
O‘quvchi imkoniyatlarining tashqi tomoni unga maktabda xilma-
xil ta’sir ko‘rsatishdan va uning oila muhitida oladigan taassurotlaridan
iboratdir.
Yakka tartibdagi ta’lim har bir o‘quvchiga yetarli darajada
chuqur va puxta bilimlar berish uchun, har bir o‘quvchi maqsadga
muvofiq kamol topishini va zaruratga qarab o‘zining bilimlarini

---

195
mustaqil holda to‘ldirib borish ko‘nikmalariga ega bo‘lishini
ta’minlash uchun kerak.
Yakka tartibdagi ishlarni darsning hamma bosqichlarida tashkil
qilish maqsadga muvofiqdir.
Bunday ishlardan bilimlarni mustahkamlash, takrorlash va
turli mashqlarni uyushtirishda foydalanish juda osondir. Ular yangi
materialni o‘rganishda ham g‘oyat samaralidir.
O‘quvchilar bilan olib boriladigan yakka tartibdagi ishlar rejasini
quyidagi yo‘sinda tuzish mumkin:
— dastlab mustaqil ishlarni o‘tkazish hamda o‘quvchi yashay-
digan va o‘qiydigan sharoitlarni tahlil qilish orqali uning imkoni-
yatlarini o‘rganish;
— o‘quvchilar bilan yakka tartibda ishlashning didaktik vosita-
larini yaratish;
— har bir o‘quvchi uchun eng maqbul topshiriqlarni hamda
bilim olishi va kamol topishini nazorat qilish sistemasini belgilash,
o‘quvchini o‘z vaqtida murakkabroq masalalarni hal qilishga o‘rgatish,
amalga oshirilgan ishlarni tahlil qilish va umumlashtirish, tuzatish
va xulosalar chiqarish.