Xi bob. Dars ta’limida rivojlan- tirish texnologiyasi rivojlantiruvchi ta’lim nima?

---

136
.
XI BOB.
DARS TA’LIMIDA RIVOJLAN-
TIRISH TEXNOLOGIYASI
RIVOJLANTIRUVCHI TA’LIM NIMA?
Kichik yoshdagi o‘quvchilar ta’limi — alohida bilimlar tizimi
emas, balki dunyo to‘g‘risidagi, jamiyat va insonning undagi o‘rni
to‘g‘risidagi umumlashtirilgan, yaxlit tasavvurdir. O‘qitish nati-
jasida bolada o‘ziga xos dunyoqarash, qurilma sxemasi tarkib topi-
shi kerak. Bu sxemada aniq fan bo‘limlari muayyan o‘ringa ega
bo‘ladi.
Olimlar va uslubchilarning ko‘p yillik tadqiqot ishlari kichik
yoshdagi maktab o‘quvchilarining xarakteri hamda fikrlash va bi-
lish imkoniyatlari xususidagi eskirgan qarashlarni bartaraf etishga
yordam berdi.
Kichik yoshdagi o‘quvchilarning tartibli fikrlash qobiliyatlari
ilgari o‘ylanganidan ancha yuqori ekan. Bu boshlang‘ich ta’lim
mazmunini ko‘zda tutishga, kichik yoshdagi o‘quvchilarni o‘qitish
jarayonida nazariy bilimlar rolini oshirishga, o‘qitish vazifalarini
tushunishga yordam beradi. Faqat bilim va malakani puxta
o‘zlashtirishni ko‘zda tutish kishilarni qoniqtirmay qo‘ydi. Endi
o‘quvchilarning ruhiy va jismoniy quvvatlarini oshirish, ularni
umumiy kamolotini ta’minlash zaruriyati paydo bo‘ldi.
Kichik yoshdagi maktab o‘quvchilari nazariy bilimlarining
kuchayishi, ularning aqliy faoliyati, mantiqiy fikrlashining rivoj-
lanishi o‘qitishning rivojlantirish prinsiðiga asoslangan.
Rivojlantiruvchi ta’lim nima o‘zi, u qanday bo‘lishi kerak?
Pedagogika o‘zining butun taraqqiyoti davrida o‘qitishning
yanada mukammalroq va yanada samaraliroq usullari yoki
tizimini izlash bilan rivojlanib bordi. Maktabda o‘qitishning
sifatsiz ekanligi va ta’limning barcha bo‘g‘inlarida mutaxassis-
larning past darajada kasb tayyorgarligi muammosini hal eta
oladigan usullarni izlab topishni asosiy vazifa qilib qo‘ydi.
Programmalashgan va muammoli (problemali) ta’limni birinchi
o‘ringa chiqarish, aqliy harakatlar yoki ish o‘yinlarini bosqichli
shakllantirish nazariyasi asosida muayyan tizim hosil qilish
pedagogik missiyaning eng mashhur bo‘lgan rivojlanish
bosqichlaridir.
Asosiy talab shuki, ta’lim jarayoni hamisha tugallangan bo‘-
lishi zarur.

---

137
O‘qitishning boshlanq‘ich davrida (1—4-sinfda) ta’lim maz-
muni o‘quvchilar tomonidan umumiy qonuniyatlarga binoan
o‘zlashtiriladi: