Xalqaro tijorat ishi

Printsipialning huquq va majburiyatlari. Kelishuvda odatda, printsipialning agentga uning faoliyatini amalga oshirish uchun zarur bo’lgan materallarni berishi va agent vositasida imzolangan bitimlar shartlaridan uni xabardor qilishi aytilgan. Agar printsipial agent tomonidan qabul qilingan buyurtmani bajara olmasa, bu haqida agentga o‘z vaqtida xabar berishi lozim. Printsipial narxni o‘zgartirish huquqiga ega. Printsipial agent orqali sotiladigan tovarlarning savdo belgisini qayd etish huquqini o‘zida saqlab qoladi.

3. 
   Savdo vositachilik operatsiyalarining
   tashkiliy shakllari
   

Operatsiyalarning bajarilish xarakteriga ko‘ra savdo-vositachilik firmalarining quyidagi ko‘rinishlari farqlanadi: savdo, komission, agentlik, brokerlik, fektorlar.
Savdo firmalari
Savdo firmalarida operatsiyalar o‘z hisobidan va o‘z nomidan amalga oshiriladi. Doimiy vositachilar asosida ishlaydi va ular bilan davomiy munosabatda bo‘ladi.
Bajariladigan operatsiyalarning xarakteriga ko‘ra savdo firmalari savdo uylariga, eksport, import, ulgurji, chakana firmalarga, distribyutorlarga, stokistlarga bo‘linadi.

• 
  Savdo uylari o’z mamlakati ishlab chiqaruvchilari va ulgurji savdogarlardan tovarlarni sotib oladilar va uni xorijda sotadilar. Xorijdagi xorij tovarlarini sotib olib, uni o‘z mamlakatlaridagi mahalliy ulgurji yoki chakana savdogarlarga, shuningdek, sanoat iste‘molchilariga sotadilar. Savdo uylari operatsiyalarni, asosan, o‘z hisoblaridan amalga oshiradilar. Shu bilan bir qatorda ular alohida komission topshiriqlarni ham bajaradilar. Ular, odatda, mahalliy eksport qiluvchi ishlab chiqaruvchilarga va xorijiy xaridorlarga xizmat ko‘rsatadilar. Savdo uylari keng tovar nomenklaturasi bo‘yicha yoki ixtisoslashgan tovarlar guruhi yoki ulardan biri bo‘yicha ishlaydilar.
  
• 
  Eksport firmalari - shunday savdo korxonalariki, ular o’z hisoblariga tovarlarni ichki bozordan sotib oladilar va uni xorijga o‘z nomlaridan sotadilar. Alohida hollarda ular komission topshiriqini ham bajaradilar, bunda ular o’z mamlakati korxonalari emas, xorij firmalari komissionerlari sifatida ishtirok etadilar.
  

Bajaradigan vazifalariga va tovar nomenklaturasiga bog’liq holda eksport firmalari ixtisoslashtirilgan, universal va rivojlanayotgan mamlakatlar qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini tayyorlovchi firmalarga bo‘linadilar.
Ixtisoslashgan eksport firmalari nomenklaturada ko’rsatilgan tovarlar yoki qandaydir bir tovar bilan savdo qiladilar. Muvofiq sanoat tarmog‘i joylashgan markazga yaqin joyda bevosita mavjud bo’lib, ular, odatda mazkur tumanning bir qancha korxonalaridan tovarlarni sotib oladilar va xorijga olib ketadilar. Bunday firmalar engil sanoat tovarlarida ma‘lum afzalliklarga ega bo‘ladilar (to‘qimachilik, attorlik, charm mahsulotlari, o‘yinchoqlar va boshqalar). Ixtisoslashgan eksport firmalari, shuningdek, o‘rmon-qog‘oz mahsulotlarini sotishda ham katta ahamiyatga ega. Ular bu mahsulotlarni unchalik katta bo‘lmagan o‘rmon-qog‘oz korxonalaridan sotib oladilar va eksportga sotish uchun tashish va o‘tkazishni amalga oshiradilar. Bu firmalar ko‘pincha portlarda o‘z xususiy mexanizatsiyalashgan prichallariga ega va bir vaqtning o‘zida bir necha xil qog‘oz tovaralari savdosi bilan shug‘ullanadilar. Ulardan ko‘pchiligi binokorlik materiallarini quritish va saralash ishlarini bajaradilar. Shundan so‘ng ularga o‘z markalarini qo‘yadilar. Mana shuning uchun ham bunday firmalar prichaldagi eksport qiluvchi deb nomlanadi.