Xa. Qurbonoy, M. J. Bauetdinov

-chizma

Korxonalarda foydani turlari va shakllanshP .
Ishlab chiqarQgan va sotilgan
mahsulotning tannarxi

	Asosiy faoiiyatdan olingan
+	boshqa daromadiar	*

Tovar mahsuloti realizatsiyasidan yalpi foyda


Davr xarajatlari, asosiy faoiiyatdan ko'rtlgan boshqa zararlar

M

I
Umumxo'jalik faoliyatidan
olingan foyda


Favqulodda olingan foyda


Favqulodda vaziyatlardan
ko'rflgan zarar

oliyaviy fiiobyat xarajatlari
J

Soliq to'langungacha		Daromad(foyda) solig'i,
olfigan foyda		Soliqqa tortiladigan obyekti foyda hisoblanuvchi boshqa soliqlar.

Sof foyda




Iste'mol

amg'arish
Xo'jalik subyektlari korxona ixtiyorida qolgan sof foydani taqsimlash jarayonida foydani taqsimlash usulini o‘zlari mustaqil hal qiladilar.
Soliq to'langandan keyin korxona ixtiyorida qoladigan foyda ikki qismga bo‘linadi: birinchi qismi, korxonaning mulkini ko'paytiradi va jamg‘arish jarayonida ¹³
qatnashadi. Ikkinchi qismi foydaning iste’molga ishlatilayotgan miqdorini belgilaydi. Bunda jamg'arishga yo‘naltirilgan barcha mablag'Iarni to‘la ishlatib yuborish shart enus. Mulkni ko'paytirishga ishlatilmagan foydaning qoldig‘i muhim zahira ahamiyatiga ega va keyingi yillarda qurilishi mumkin boigan zarami qoplash uchun, turli xarajatlami moliyalashtirish uchun ishlatilishi mumkin.
Sof foydani taqsimlashda quyidagi maxsusjamg'armalami tashkil qilish asosida bo'iishi mumkin: Jamg'arma fondi va iste’mol hamda foyda bevosita alohida yo‘nalishlaiga bo‘linib zahira jamg'armalarani tashkil qilishi mumkin.
Jamg‘arma fondlari quyidagi tarkiblami moliyalashtirishga foydalaniladi: Ilmiy- tadoiqot ishlaiga loyihalash, konstruktorlik va texnologik ishlaiga, yangi mahsulot va text ologik jamg'armalami ishlab chiqarish va uni o‘zlashtirish ishlariga texnika bilan qayta qurollantirish va korxonani sex bo‘limlari qayta tiklash, uzoq muddatli ssudalami qaytarishga va ulaming foizlarini to'lashga, tannarxga olib boriladigan summadan tashqari qisqa muddatli ssudalami toiashga, aylanma mablag'laming o’sishini qopiashga tabiatni muxofaza qilishga va boshqalami moliyalashtirishda foydalaniladi.
Iste’mol fondi ijtimoiy zamratga ishlatiladi. U jamg'arma hisobidan quyidagi tadbirlaiga bog’liq xarajatlar moliyalashtiradi: ijtimoiy -maishiy obyektlardan foydalanishga noishlab chiqarish obyektlarini qurishga, soglomlashtirish va madaniy otmnaviy tadbirlami o’tkazishga, ishlab chiqarishga bog'liq mas’uliyatni ta’mirlashlami bajat ishga bogiiq ishlarni bajarganlik uchun beriladigan mukofotlarga moddiy yordarn ko'i^atishga nafaqaga qo'shimcha pul mablag‘larini ajratishga va boshqalarga yo‘naltiriladi.
Tadbirkorlikning maqsadi nafaqat yuqori foyda olish, shu bilan birga korxonalar xo’jalik faoliyatini yuqori darajadagi rentabeliigini taminlashdan ibomtdir. Rentabellik absolyut foyda ko‘isatkichidan farqli o‘laroq nisbatan olingan konatkich bo‘lib korxona daromadliligini ko‘rsatadi. Rentabellikni bir qancha kuri iishlari mavjud bulib, ular: aktivlarning rentabelligi, realizatsiyaning ■entabelligi, xususiy kapitalring rentabelligi.
Sof foydaning taqsimlanishini rejalashtirish jarayonida imtiyozli aktsiyalar bo‘yicha di.idendlar to'lanish tartibi, albatta, ko‘rib o'tiladi. Oddiy aksiyalar bo‘yicha dividendlar to'lash tartibi esa korxona faoliyatining moliyaviy natijalariga uning rivojlanish istiqbollariga hamda hisobot yilidagi moliyaviy holatiga bog'liq holda hal etiladi.
Korxona foydasining dividendga taqsimlanish jarayoni moliyaviy rejalashtirishning muhim masalasidir, chunki, aynan ana shunday korxonaning nvojianishi va uning kelgusida dividendlar to‘lash imkoniyatlaridan kelib chiqadi.
Foyda rejasining bajarilishi bir tomondan va aylanma mablag‘lami aylanish holati boshqa tomondan korxonaning moliyaviy holatiga va xo'jalik hisobidagi korxonani to'lash qobiliyatiga ta’sir qiladi.
Qisqacha xulosalar
Korxona va tashkilotlar moliyasi- xo’jalik yurituvchi subyekt va davlat pul resurslari fondini tashkil qilish va ulardan takror ishlab chiqarish, rag'batlantirish va jamiyatning ijtimoiy ehtiyojlarini qondirish maqsadlarida foydalanishdagi pul munosabatlari yig’indisidir.
Korxona va tashkilotlar moliyaviy resurslari - bu xo‘jalik yurituvchi subyektlaming ixtiyorlarida bo’lgan va turli harakterdagi moliyaviy majburiyatlami bajarishga, kengaytirilgan takror ishlab chiqarishni barqarorligini ta’mnlashga doir xarajatlarni amalga oshirishga mo'lljallangan pul daromadlari va tushumlaridir. Korxonalarda moliyaviy resurslami shakllantirishning umumiy ko'rinishda 3 asosiy manbai mavjud bo‘lib, ular: korxonaning o‘z va unga tenglashtirilgan mablag'lari; moliyaviy bozorlardan jalb qilingan resurslar; moliya tizimidan qayta taqsimlash natijasida kelib tushgan mablag‘lar.
Foyda- kapital va ishbilarmonlik qobiliyatini ishga solib aql-idrok bilan isli yuritib, xatarli ishga tavakkal qo‘l uiganligi uchun tegadigan moliyaviy mablag* hisoblanadi. Foydaning o‘ziga xos xususiyati tadbirkorlik faoliyatining pirovard ijobiy natijasi hisoblanadi. Shuning uchun faoliyatning samaradorligini baholashda foyda asosiy inezon rolini o'ynaydi.
Nazorat va muhokama uchun savollar

1. 
   Xo‘jalik yurituvchi subyektlar moliyasi nima?
   
2. 
   Korxonalar moliyasining asosiy funksiyalarini tushintirib bering.
   
3. 
   Asosiy ishlab chiqarish fondlari nima?
   
4. 
   Amortizatsiya nima va maortizatsiya fondi qanday tashkil topadi?
   
5. 
   Amortizatsiyani hisoblashning qanday usullari mavjud va tushintirib bering⁹
   
6. 
   Asosiy fondlaming doiraviy aylanishi qanday?
   
7. 
   Korxonalami moliyaviy resurslari manbalarini ko‘rsating?
   
8. 
   Foyda deganda nimani tushunasiz?
   
9. 
   Korxonalar foydasi qanday tashkil topadi?
   
10. 
    Rentabellik nima?
    

Asosiy adabiyotlar ro’yxati
1.0‘zbekiston respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999 yil 5 fevraldagi №54 sonli qarori bilan tasdiqlangan va oxiigi maria 2003 yil 15 oktyabrda №444-sonli qaror bilan o'zgartirishlar kiritilgan «Маҳсулот(ишлар, хизматлар)ни ишлаб ■шкариш ва сотош харажатларншшг таркпбн ҳамда молиявий натижаларии шакллантириш тартиби тўғрисида НИЗОМ». NORMA axborot huquqiy tizimi

2. 
   Қўчқаров Ж. ва бошқалар. Давлат молияситазимн. Норматив-хукуқнй ҳужжатлар туплами. 1,2,3-жилдлар. - Т.: «Ўзбекистон» 2002.
   
3. 
   Акромов Э.А. Kopxouanapiunn' молияпий халата таҳлпли. - Т.: Молия, 2(ЮЗ.
   
4. 
   Шеремет А Финансы предпритий. - М.: ИНФРА-М.,2004.
   
5. 
   Ковалева В. Финансы: Учебник. - М.: Проспект, 2004.
   
6. 
   Хайдаров Н. Молия: Ўқув қўлланма. - Т.гАкадемня. 2001
   
7. 
   Жамолов X. Молия. Маърузалар матни. - Т.: ТМИ, 2000 .
   

Web saytlar

1. 
   www.mf.uz — O’zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligi sayti;
   
2. 
   www.google.ru - Rossiya Federatsiyasi qidiruv sayti;
   
3. 
   www.finansy.ru — «Финансы» jumalining sayti;
   
4. 
   www.glossary.nl — Iqtisodiy terminlar;
   
5. 
   www.books.ru — Kitoblar dunyosi;
   

8. 
   BOB
   

DAVLAT MOLIYASI

1. 
   Davlat moliyasining ijtinioiy iqtisodiy mazmuni va vazifalari
   

Moliya ilmiy tushuncha sifatida ijtiinoiy hayotning turli jabhalarida har xil shakllarda namoyon bo'lib pul mablag‘lari harakati bilan birgalikda anialga oshiriladi.
Ma’lumki, ijtimoiy mahsulot ishlab chiqarish uatijasida yaratilgan milliy daromad turli xil iqtisodiy subyektlar manfaatlari yo'lida foydalaniladi. Milliy daromad, uni yaratilishida sarflangan ijtimoiy mehnat yuzasidan yaratilgan qiymat taqsimlananadi va iqtisodiy subyektlaming pul daromadlari shakllantiriladi. Moddiy manfaatlarni qondirilishi yaratilgan ijtimoiy mahsulotlar taqsimlanishida o‘z aksini topadi.
Moliya iqtisodiy kategoriya sifatida ana shunday ijtimoiy mahsulot ishlab chiqarish natijasida yaratilgan milliy daromadni birlamchi va qayta taqsimlash, pul fondlarini shakJlantirish va ulardan foydalanish bilan bog‘liq munosabatlar tizimidir.
Moliya- xo‘jalik yuritishning barcha darajalaridagi ijtimoiy takror ishlab chiqarishning ajralmas qisini hisoblanadi. Moliyaning mavjudligisiz, kengaytirilgan asosidagi ishlab chiqarish fondlarining ijtimoiy va shaxsiy aylanishini ta’minlash mumkin emas. Xo'jalik subyektlari, aholi va davlatning ijtimoiy ehtiyojlarining mavjudligi har xil moliyaviy munosabatlar turlarini vujudga keltiradi.
Moliya uzining amal qilish sohasiga qarab, shakllantiriladigan pul fondlari darajasiga qarab 2 asosiy turga bulinadi: Davlat moliyasi, korxona va tashkilotlar moliyasi.