Xo‘jalik subyektlarining moliyaviy resurslari manbalari 1 Korxona va tashkilotlar moliyaviy resurslari D O'z va unga tenglashtirilgan mablag‘lar aromadlar:
Asosiy faoliyatdan olingan
daromadlar
Moli>aviy operatsiyatardan
olingan daromadlar
Qurilish ta'mirlash
ishiaridan olingan daromad
Tushundar. i I Amortizatsiya
i Chtqarib yuboriigan
I muBdarni sotishdan tushum I Barqaror passivlar
! Mchnat jamoasinkig pay i badallari
Ustav fondi xo‘jalik yurituvchi subyektning hayotiy faoliyatini ta’minlash saaqsadida lining ta’sischilari tomonidan qo'yilgan ulushlari yig'indisini ifodalaydi. Binolar, inshootlar, jihozlar va boshqa moddiy boyliklar; erdan, suvdan va boshqa tabiiy boyliklardan foydalanish xuquqini, shuningdek boshka mulkiy xuquq; 00‘shrna korxona qatnashchilarining milliy valyutadagi pul mablaglari korxonaning ustav sarmoyasi jumlasiga kiritilishi mumkin.
Bizning fikrimizcha, moliyaviy resurslar kategoriyasini bu usulda yoritish nisbatan kamchiliklarga egadir. Chunki, moliyaviy resurslaiga ta’rif berilganda moliyaviy majburiyatlami bajarishga yo'naltirilgan pul daromadlari va tushumlari ham kiritilgan. Moliyaviy resurslaming manbalari sifatida esa asosan xususiy va imga tenglashtirilgan mablag'lar hisoblanmoqda.
Ma’lumki, korxonaning oldidagi byudjetga to‘lovlar(soliqlar) va ajratmalar, byudjetdan tashqari fondlarga ajratmalar shaklidagi toiovlarning nafaqat foydadan toianadi. Balki, ulamin ma’lum qismi, tannarxni tarkibiga ham kiritiladi. Shuning uchun ham korxonaning xususiy moliyaviy resurslarmi shakllanish manbalari yalpi foyda emas balki yalpi daromad hisoblanadi.
Bizning fikrimizcha, moliyaviy resurslami shakllantirishning asosiy manbai xo‘jalik subyektlari damjasida yalpi foyda va amortizatsiya hisoblanadi. Umumiy olib
qaraganda uning bosh manbai mahsulot realizatsiyasidan tushgan tushum hisoblanadi. Chunki, yalpi daromadni shakllanishi ham amoitizatsiya ajratmalarini shakllanishini ham tannarx xarajatlari elementi sifatida mahsulot realizatsiyasidan tushgan tushum taqsimlanishi natijasida chiqariladi.
Korxonalar doirasida shakllantiriladigan moliyaviy resurslaming o'lchami, zaruriy kapital qo‘yilmalami moliyalashtirish, aylanma mablag'lami ko‘paytirish, hamma turdagi moliyaviy majburiyatlami am aiga oshirish, ijtimoiy harakterdagi ehtiyojlami ta’minlash imkoniyatlarini aniqlaydi.
Korxonalarda mahsulot realizatsiyasidan tushgan tushumning tarkibiy elementi sifatida moliyaviy resuislar fondli va nofondli kurinishlarda foydalaniladi. Chunki, moliyaviy resurslarni bir qismi hisobiga turli xil pul fondiari shakllantiriladi, shuningdek uning ma’lum bir qismi, korxonaning majburiyatlarini bajarish uchun yo'naltiriladi.
Amaliyotda, pul mablag'lari, pul moliyaviy resurslar, pul fondiari tushunchalari guyoki bir xildagidek qabul qilinadi. Ammo, ulaming o'rtasida jiddiy farqlanishlar ham mavjud.
Pul mablag'lari- moliyaviy resurslaiga nisbatan kengroq ma’noga ega bo'lgan tushunchadir. Moliyaviy resurslar esa korxona pul mablaglarining faqatgina aylanmada bo'lgan qisminigina anglatadi.
Pul mablag‘lari va moliyaviy resurslaming o'rtasidagi farq mahsulot realizatsiyasidan tushgan tushum mohiyatini yoritish misolida aniqlanadi. Korxonaning bankdagi hisob raqamiga kelib tushgan tushumning umumiy summasi pul mablag'lari oichamini bildiradi. Mazkur pul mablag'lari umumiy summasidan sezilarli qismi, xom ashyo, materiallar, yoqilg‘i, elektorenergiya shaklida ishlab chiqarish jarayoniga avanslashtirilgan shaklidagi aylanma mablag‘lar va qolgan qismi sof tushum sifatidagi yalpi daromad moliyaviy resurslaming manbai hisoblanadi
Iqtisodiyotning rivojlanish sur’atlarini oshishi, ishlab chiqarishning iqtisodiy samardorligini oshishi davlat byudjetining sog'lomlashishi ko‘p tomondan korxonalarda shakllantirlgan realizatsiyadan tushgan tushumni taqsimlanishi v<. shakllantiriladigan moliyaviy resurslardan foydalanish samardorligiga bog'liqdir.
Moliyaviy resurslaming o‘lchami va tarkibi ko‘p tomondan ishlab chiqarish hajmining o'sishi va samardorlikni yuksalishiga bog'liqdir. Ishlab chiqarishning doimiy ravishda o'sishi va uning samardorlik ko'rsatkichini yuksalishi bir tomondan korxonalar moliyaviy resurslarini miqdorini ortishiga olib keladi, ikkinchi tomondan, davlatning moliyaviy resurslarini miqdorini o'sishiga olib keladi.
Korxonalar moliyaviy resurslarini o‘z ichiga oluvchi mahsulot realizatsiyasidan tushgan tushumni ko'payishi bir tomondan davlat byudjeti va byudjetan tashqari fondlami samarali daromad manbalarini shakllanishiga olib keladi. Chunki, byudjetning daromadlar manbalari hisoblanuvchi respublika hamda mahalliy soliqlar va yig'imlaming soliqqa tortiladigan obyektlarini shakllanishi mahsulot realizatsiyasi, ishlar va ko'rsatilgan xizmatlaidan tushgan tushumning taqsimlanishi natijasida shakllantiriladi. Urauman soliqlar, kredit, sug'urta va boshqa iqtisodiy kategoriyalaming moliyaviy mazmuni yangidan yaratilgan daromadlami qayta taqsimlash bilan belgilanadi. Masalan, soliq to'lovlarining asosiy manbai korxona tomonidan shakllantiriladigan qo'shimcha qiymat yoki yaqqolroq faoliyatning sof moliyaviy natijasi hisoblanadi. Korxona takror ishlab chiqarish jarayonida qo'shimcha
daromad olish imkoniyatiga ega bo‘lmasa soliqlami to‘lashning iqtisodiy asoslari ham mayjud bo'lmaydi. Mantiqan olib qaraganda korxona qachon soliqlami to'laydi?- degan savolga, qachonki u yetarli darajada daromadga ega bo‘lsa- degan soddagina javobni berishimiz mumkin. Kredit va sug'urta munosabatlarining ham moliyaviy mazmuni ulardan foydalanganlik uchun todanadigan ssuda foizi va sug'urta badallari vositasida yangidan yaratilgan qiymatni qayta taqsimlash hisoblanadi.
