X. Vaxobov, A. A. Abdulqosimov, N. R. Alimkulov

Nazorat savollari:
1. Janubiy-Sharqiy Osiyo tabiiy geografik rayoni tabiiy sharoiti va geografik o’rni 
xususiyatlariga tavsif bering?
2. Hindixitoy yarim oroli o’lkasi tabiiy, iqlimiy va gidrografik sharoitini tavsiflang?
3. Malay arxipelagi o’lkasi geografik o’rni, iqlimi va gidrografiyasining o’ziga xos 
tomonlarini ayting?
4. Janubiy-Sharqiy Osiyo tabiiy geografik rayoni tabiat mintaqalari geografiyasiga 
tavsif bering?
5. Tabiiy geografik rayon o’lkalarini boshqa o’lkalar bilan qiyosiy tavsif bering?
 
 
 
 

---

341 
OKEANLAR TABIIY GEOGRAFIYASI 
7.1. DUNYO OKEANI TABIATINING ASOSIY XUSUSIYATLARI 
 
Tayanch so’z va iboralar:
Dunyo okeani, bashorat, okean akvatoriyasi, 
morfostruktura, materik sayozligi yoki shel’f, materik yonbag’iri, materik osti, okean 
lojesi, okean botiqlari, okean ko’tarilmalari, O’rtaliq okean tizmalari, kontinental 
yotqiziqlar, abissal oqimlar, Terrigen yotqiziqlar, Biogen yotqiziqlar, Poligen 
yotqiziqlar, dreyf oqimlar, sunami, plankton, nekton, bentos. 
Tabiiy geograflar uzoq vaqtlardan beri materiklarni kompleks tadqiq etish 
bilan shug’ullanib kelgan bo’lsa, Dunyo okeani tabiatini okeanshunos olimlar 
shug’ullanishi kerak degan fikrda bo’lishgan. Dunyo okeanini kompleks tadqiq etish 
vazifasini okeanologik fanlar emas, balki tabiiy geografiya fani o’rganish maqsadga 
muvofiq. Yer sharining materiklar va okeanlardan tarkib topganligiga hamda 
ularning doimiy ravishdagi o’zaro aloqadorligiga asoslanib geografik fanlar tizimida 
materiklar tabiiy geografiyasi qanday rivojlangan bo’lsa, okeanlar tabiiy 
geografiyasi ham shu darajada rivojlangan bo’lishi lozim.
Okeanlar tabiiy geografiyasining asosiy 
maqsadi 
geografik qobiqning katta 
qismini tashkil etgan okeanosferada vujudga keladigan umumiy geografik, global 
qonuniyatlarni, komponentlarning tabiiy geografik farqlanishlarini, akvatoriyaning 
va okean tubining zonal, vertikal hamda provinsial differensiasiyalanish 
qouniyatlarining namoyon bo’lishini kompleks tadqiq etishdan iborat. K.K.Markov 
iborasi bilan aytganda, okeanlar tabiiy geografiyasining asosiy ilmiy vazifasi okean 
to’g’risidagi bilimlarni sintez qilishdan iborat. 
Okeanlar tabiiy geografiyasida tabiiy akvatorial komplekslarni har 
tomonlama mukammal o’rganish, ularning geografik muhitini himoya qilish, 
okeanlarda ekologik muvozanatni saqlash, Dunyo okeani resurslaridan maqsadga 
muvofiq foydalanish, biomassalarning hosildorligini oshirish, okean havo 
massalarining materiklarga ko’rsatadigan ta’sirini tahlil qilish va ular asosida tabiiy 
geografik bashoratlar berish kabi 
vazifalar
ko’zda tutilgan. 
O.K.Leontevning fikriga ko’ra, okeanlar tabiiy geografiyasi fan sifatida 
endigina shakllanib va rivojlanib kelayotgan yosh fan hisoblanadi. Dunyo okeanini 
kompleks tadqiq etish geograflarning asosiy vazifasiga kiradi. Okeanlar tabiiy 
geografiyasini o’rganish orqali geografiya fani o’zining sayyoraviy, global 
miqyosdagi xarakteriga ega bo’la olmaydi. Binobarin, okeanlar tabiiy 
geografiyasining asosiy maqsadi okeanshunoslar erishgan yutuqlardan keng 
foydalanib, okean va dengizlarni kompleks tadqiq etishning geografik asoslarini 
ishlab chiqish, akvatorial landshaftlar tizimini turli miqyosda xaritalashtirish, har xil 
maqsadlar uchun tabiiy geografik rayonlashtirish, ekologik o’zgarishlar to’g’risida 
bashoratlar berish kabilardan iborat.