X. Vaxobov, A. A. Abdulqosimov, N. R. Alimkulov

 
Nazorat savollari: 
1.
Materikni tabiiy geografik rayonlashtirishda qaysi komponentlar ishtirok 
etadi? 
2.
Shimoliy Afrika tabiiy geografik rayonining tabiiy geografik xususiyatlarini 
ayting? 
3.
Atlas va Sudan o’lkalariga qiyosiy tavsif bering? 
4.
Sahroi Kabir o’lkasining o’ziga xos tomonlariga tavsif bering? 
 
1.7.2. MARKAZIY AFRIKA TABIIY GEOGRAFIK RAYONI 
 
Tayanch so’z va iboralar: 
Shimoliy Gvineya, Kamerun vulqoni, Kongo botig’i, 
vulqon konuslari, Bengela sovuq oqimi, sese pashshasi. 
 
Shimoliy Gvineya yoki Gvineya sohili.
O’lka Gvineya qo’ltig’ining shimoliy 
qirg’og’ida joylashgan, keng polosaga ega bo’lgan pastekislikni hamda Shimoliy 

---

45 
Gvineya balandligini o’z ichiga oladi. Iqlimi subekvatorial mintaqadan ekvatorial 
mintaqaga o’tkinchi oraliq iqlimdir. Gvineya qo’ltig’ining tekis sohili Shimoliy 
Gvineya balandligi bilan o’ralgan. Bu balandlik qirg’oq tomon zinapoyasimon 
shaklda pasayib boradi. Uning aksariyat qismining balandligi 500-600 m atrofida, 
ayrim joylarda maksimal balandligi 2000 m gacha yetadi. Balandlikning janubiy 
yonbag’ri uzunligi 200-300 km ga yetadigan bir qator kichik daryo vodiylari bilan 
chuqur kesilgan. Shimoliy Gvineya balandligi qadimiy kristall jinslardan tarkib 
topgan. Uning ayrim joylari gorizontal ravishda joylashgan qumtoshlar bilan 
qoplangan. 
Gvineyaning qirg’oq bo’ylari pastekislik rel’ef shakliga ega bo’lib, dengiz 
yotqiziqlari bilan qoplangan. Qirg’oq chizig’i bo’ylab mayda orollar, qum tillari, 
lagunalar, ko’llar va dyunalar cho’zilab yotadi. Sohilning sharqiy qismini maydoni 
24 000 km
2
keladigan Niger daryosining yirik del’tasi egallagan. Nigerning quyi 
oqimidan sharq tomonda Adamava tog’lari joylashgan. Bu tog’lar Gvineya 
qo’ltig’iga yaqin joyda Kamerun vulkanik tog’
massivi bilan tugallanadi. Uning eng 
baland nuqtasi Kamerun vulqoni (Fako cho’qqisi) okean sathidan 4070 m qad 
ko’targan. U o’zining vulkanik faoliyatini hozirga qadar ham to’xtatgan emas. 
Gvineya sohili deyarli yil davomida janubi-g’arbiy musson ta’sirida bo’ladi. Dengiz 
havosiga ega bo’lgan mussonlar tog’
yonbag’irlariga juda katta miqdorda yog’in 
keltiradi. Ayniqsa yog’in qirg’oqlarning janubiy qismida va Kamerun tog’ massivi 
yonbag’irlarida yil bo’yi yog’adi. Shimoli-sharqiy passat Gvineya sohillariga qish 
paytida kirib keladi va iqlimga ta’sir etadi. Shimoldan kirib kelgan quruq
 
shamol 
havo namligini keskin pasaytiradi. 
O’lka hududida atmosfera yog’inlari bir tekis taqsimlanmagan. Kamerun tog’ 
massivining Atlantika okeaniga qaragan yonbag’ri yiliga 10
000
mm yog’in oladi. 
Bu faqat o’lkaning emas, balki butun Afrikaning eng seryog’in joyi hisoblanadi. 
Qolgan joylarda yillik yog’in miqdori 2000
mm dan 3000
mm gacha o’zgaradi. 
Janubi-g’arbiy qismlarda yog’in miqdori 1000
mm ga ham yetmaydi. Shunday 
joylardan biri Gvineya qo’ltig’ining shimoliy sohilida joylashgan Akkra shahri va 
uning atrofida yiliga 600-700 mm yog’adi.
Gvineya sohillari qadimda tropik o’rmonlarga boy bo’lgan. Keyinchalik 
ularning maydoni inson xo’jalik faoliyati tufayli keskin qisqargan. Kesilib ketgan 
o’rmonlar o’rniga yog’ beradigan palma, shokolad daraxti va shakar qamish 
plantasiyalari barpo etilgan. Bu yerning o’rmonlari uchun seyba daraxti yoki tola 
beradigan paxta daraxti, orxideylar, paporotniklar (qirqquloqlar) xarakterlidir. 
Gvineya tropik o’rmonlarida Amerikada o’sadigan va kaktuslar oilasiga mansub 
bo’lgan yovvoyi holda o’suvchi 
ripsalis kaktusi 
uchraydi. Bulardan tashqari 
o’rmonlarda kigeliya yoki kolbasa daraxti, liberiya kofe daraxti o’sadi. Daraxtlar 
kesilib ketgan joylarda savannalar ham vujudga kelgan. Gvineyaning suv bosadigan 
sohillarida va daryo del’talarida mangra o’rmonlari keng polosa bo’ylab tarqalgan.