X. U. Aliyev Darslikda umumiy patofiziologiya, tipik patologik jarayonlar asoslari va

IM M UNITET BUZILISHIN1NG TIPIK SHAKLLARI
Immun sistemaning buzilishlari ko'pincha natijali immun 
javobni ta ’minlash uchun zarur bo'lgan bir yoki bir necha mexa­
nizmlar taqchilligi oqibatida yuzaga keladi. Ana shunga ko'ra 
immunitet buzilishlarini yaxlitligicha ko'pincha immun defitsit 
(IDH) yoki immunopatologik holat (IPH) nomi ostidagi tushun- 
chalar bilan qo'shib ifodalaydilar. Immunodefitsit holatlar deganda 
organizmning surunkali ravishda hujayraviy va (yoki) gumoral 
immunitetni amalga oshirish faolligining pasayishi yoki bunday 
qobiliyatning yo'qolishi bilan tavsiflanadigan holatlar tushunila­
di. Bunday holatlar, odatda, organizmning turli infeksion, 
parazitar, o'sma va allergik kasalliklarga nihoyatda tez hamda yuqori 
darajada beriluvchanligi bilan namoyon bo'ladi.
Immunopatologik holatlaming ayrim xususiyatlariga ko'ra bir 
nechta turlari tafovut etiladi:
176

---

1. Kelib chiqishiga ko‘ra:
— birlamchi (irsiy yoki nasliy, tug'ma) -IKSning A, B va 
(yoki) T — subsistema hujayralarining proliferatsiyasi, differen- 
siatsiyasi va faoliyatining buzilishlarini keltirib chiqaradigan genetik 
nuqsonlar natijasidir;
— ikkilamchi (ontogenezning postnatal davrida orttirilgan)- 
fizikaviy (masalan, rentgen nurlarining yuqori dozalari ta’sirida), 
kimyoviy (masalan, sitotoksik agentlar) yoki biologik (masalan, 
qonda glukokortikoidlaming haddan tashqari ko‘payib ketishi, IKS 
hujayralarining virusli yoki bakterial zararlanishi) tabiatdagi 
shikastlovchi omillar ta ’sirida rivojlanadi.
2. Rivojlanish mexanizmlariga ko‘ra:
— mononuklear hujayralar, B va(yoki) T — limfositlarning turli 
populatsiyasini, ulardan oldingilarini (gemopoetik o‘zak hujayralari, 
polipatent hujayralari va bo'linish, etilish yoki emirilish jarayon­
larining bloklanishi (qamal qilinishi) tufayli yo‘q boMishi yoki ular 
sonining nihoyatda kamayib ketishi bilan shartlanuvchilardir.
— immun 
javobni 
amalga 
oshirish uchun 
lozim 
boMgan 
monositlar, makrofaglar, T va B — limfositlar va ulardan oldingi 
hujayralarning differensiatsiyasini idora etuvchi mexanizmlarning 
buzilishlari (disregulator IDX) bilan shartlanuvchilar.
Ko'pincha ularning rivojlanishi asosida organizmda T va B- 
limfositlar regulatorlar sonining (supressorlar sonining ko‘payishi, 
xelperlar, amplifayerlaming kamayib ketishi) yoki biologik faol 
moddalarning (kortikosteroidlar, interleykinlar, anabolik deb 
ataluvchi gormonlaming va hokazo) miqdoriy o'zgarishlari yotadi.
3. IKS turli subsistema hujayralarining ko'proq (asosiy o'rin 
tutgan) shikastlanganligiga ko'ra:
— B — limfositlarga bog'liq «gumoral» IDH;