X. U. Aliyev Darslikda umumiy patofiziologiya, tipik patologik jarayonlar asoslari va

digan o'zgarishlar (stress, asab va endokrin tizimlarining shika­
stlanishi, homiladorlik davrida yuzaga kelishi mumkin bo'lgan pa­
tologik jarayonlar, o'ta ko'p qon yo'qotish va boshqalar) buyrak
to'qimasiga ta’sir etib, uning asosiy faoliyatlarini buzadi.
Buyraklar asosiy faoliyatining buzilishi. 
Ekskretsiya, ya’ni
ajratuv, buyraklaming eng asosiy vazifasi bo'lib, u tufayli orga-
273

---

nizmda gomeostaz saqlanadi. Ajratiladigan siydik miqdori va tarkibi
sog'lom odamlarda nisbatan doimiy bo'lib, yoshga, tashqi muhit-
haroratiga, iste’mol qilingan suyuqlik miqdoriga qarab o'zgarib
turishi mumkin. Siydik ajratuv jarayoni 
diurez
deb atalib, ko'p
holda ajratilgan siydikning miqdorini anglatadi. Sog'lom odamlar-
ning diurezi bir kun davomida 1,2—1,5 litrga teng deb hisoblanadi.
Bu miqdor ortib ketsa poliuriya, kamayganda esa oliguriya holatlari
qayd etiladi. Siydik ajratilishining butunlay to'xtashi juda tashvishli
belgi bo'lib. anuriyanomi bilan yuritiladi. Ajratuv jarayoni bir-bi'ri
bilan uzviy ravishda bog'langan ikki bosqichdan iborat:
1. 
Buyrak tomirli koptokchalarida kechadigan filtratsiya va
ekskretsiya jarayonlari bosqichi.
2. Nefron naychalari va yig'uvchi naychalarda sodir bo'la­
digan reabsorbsiya va sekretsiya jarayonlari bosqichi.
Ushbu jarayonlarning u yoki bu tarafga o'zgarishi buyraklar
ekskretsiya faoliyatining buzilishida o'z aksini topadi.
Filtratsiya jarayonining buzilishi buyrakka bog'liq yoki unga
bog'liq bo'lmagan bo'lishi mumkin. Qondagi va kapillarlar to'ridagi
gidrostatik va onkotik bosimlarning o'zgarishi bu jarayonni buyrak