X to‘xtaboyev kimyo 9

Kimyoviy xossalari. Odatdagi haroratda uglerod uncha faol
emas. Qizdirilganda ko‘plab moddalar: kislorod, oltingugurt,
azot, metallar, metall oksidlari bilan ta’sirlashadi; uglerod 
ftor bilan bevosita ta’sirlashadi (boshqa galogenlar bilan ta’sir-
lashmaydi): 2F
2
+ C = CF
4
(uglerod (IV)-ftorid).
Kislorod bilan kimyoviy reaksiyaga kirishib ikki xil oksid
hosil qiladi:
C + O
2
= CO
2
+ 412 kJ; CO
2 
+ C = 2CO – 160 kJ.
900–1000 °C haroratda oltingugurt bilan birikadi:
C + 2S = CS
2
.
Azot atmosferasida ikki grafit elektrodi orasida elektr yoyi 
razryadi o‘tkazilganda disian (CN)
2
hosil bo‘ladi:
2C + N
2 
= (CN)
2
.
Metallar uglerod bilan karbidlar hosil qiladi: 
Ca + 2C = CaC
2
.
Karbidlar uglerodning metall oksidlari bilan ta’sirlashuvida 
ham hosil bo‘ladi:
2Al
2
O
3 
+ 9C = Al
4
C
3 
+ 6CO,
CaO + 3C = CaC
2 
+ CO.
Ba’zi metall karbidlari suv yoki kislotalar bilan ta’sirlashadi
va bunda uglerodning turli tarkibdagi vodorodli birikmalari 
(aseti len, metan) hosil bo‘ladi:
CaC
2
+ 2h
2
O = Ca(Oh)
2
+ C
2
h
2
(asetilen), 
Al
4
C
3
+ 12hCl = 4AlCl
3
+ 3Ch
4
(metan).
Uglerod kislotalar bilan ham reaksiyaga kirishadi:
C + 2h
2
SO
4
= CO
2
+ 2SO
2
+ 2h
2
O.
Oraliq metallar karbidlari (titan, volfram, temir, nikel va b.) 
4–Kimyo, 9- sinf.
http:eduportal.uz

---

50
qimmatbaho xossalarga: elektr o‘tkazuvchanlik, qattiqlik, yuqori 
haroratlarga chidamlilik, kimyoviy barqarorlik kabi xusu siyat-
larga ega.
SiO
2
ni grafit bilan elektr pechida qaytarilganda kremniy 
kar bid — juda qattiq, suyuqlanmaydigan, kimyoviy barqaror 
modda — karborund olinadi:
SiO
2
+ 3C = SiC + 2CO
↓
.
Uglerod — kuchli qaytaruvchi. Metall oksidlari bilan ta’sir-
lash ganda metallarni erkin holgacha qaytaradi:
FeO + C = Fe
↓
+ CO
↓
;
CuO + C = Cu
↓
+ CO
↓
.