X to‘xtaboyev kimyo 9

7- rasm. Olmosning 
elektron tuzilishi.
8- rasm. Olmos burg‘u.
9- rasm. Grafitning elektron 
tuzilishi.
http:eduportal.uz

---

46
bog‘langan bo‘ladi:=C=C=C=C=C=C=C=C=(=C=C=)
n
; kar-
binning zichligi va qattiqligi grafitnikidan yuqori, olmosnikidan 
kichikroq. Karbin kimyoviy inert, qora kukun, yarimo‘tkazgich 
xossasiga ega modda.
Fulleren — uglerodning 80- yillar oxirlarida kashf qilingan 
allotropik shakl o‘zgarishi. 80 dan ortiq uglerod atomlarining 20 
ta oltiburchak va 12 ta beshburchakdan iborat ikosaedr shaklida 
mavjud. U gazsimon uglerodning qattiq holatga o‘tishida oz
miqdorda hosil bo‘ladi (10- rasm). 
havo tarkibidagi karbonat angidridning uglerodi fotosintez
jarayonida o‘simliklar tomonidan o‘zlashtiriladi. Bunda organik 
moddalar hosil bo‘ladi va kislorod ajralib chiqadi. O‘simliklar 
tar ki bidagi uglerod hayvon organizmlariga o‘tadi. Toshko‘mir, 
neft, yonuvchi tabiiy gazlar o‘simliklar va hayvonlar qoldiq lari -
dan hosil bo‘lgan. O‘simlik va hayvonlar nafas olishi, hayo tiy 
faoliyati natijasida, toshko‘mir, neft, tabiiy gazlarning yonishi-
dan, vulqonlar otilishidan, mineral manbalarning nurashidan 
uglerod karbonat angidrid tarzida atmosferaga qaytadi.
Tog‘ jinslarining nurashida havodagi karbonat angidrid 
ularga birikib, yana minerallar hosil qiladi. Uglerod atomlari
tabiatda doimo bir moddadan boshqasiga o‘tib turadi.
bKM elementlari: uglerod guruhi elementlari valentligi, 
oksidla 
nish darajasi, elektron konf iguratsiyasi. Uglerodning 
davriy sistemadagi o‘rni, atom tuzilishi, olmos, grafit, karbin, 
uglerodning tabiiy birikmalari, valentligi, oksidlanish darajasi.
10- rasm. Olmos, grafit va fullerenning kristall tuzilishi.
http:eduportal.uz

---

47