X to‘xtaboyev kimyo 9

13-§. Kremniyning xossalari. Muhim birikmalari 
SiO
2 
va CO
2 
larning agregat holatlari orasidagi farqni ilmiy
jihatdan qanday izohlaysiz?
Fizik va kimyoviy xossalari. Kremniy tashqi ko‘rinishidan
metallarga o‘xshab ketadi. Kristall kremniy kulrang — po‘lat 
rangli, metall yaltiroqligiga ega modda. Suyuqlanish harorati
1420 °C, qaynash harorati 2355 °C; zichligi 2329 kg/m
3
; izotop 
soni 11 (24 
→ 
34).
Uglerodga qaraganda k remniyda metallmaslik xossalari 
kuch siz roq namoyon bo‘ladi, chunki uning atom radiusi kattaroq 
va tashqi elektronlar yadrodan uzoqroqda joylashgan. Kuchli 
qizdiril ganda kremniy havoda yonib ketadi va 
kremniy 
(IV)
-
oksidni
hosil qiladi:
Si + O
2 
= SiO
2
.
Qizdirilganda kremniy xlor, brom va oltingugurt bilan ham 
ta’sirlashadi:
Si + 2Cl
2 
= SiCl
4
, Si + 2Br
2 
= SiBr
4
, Si + 2S = SiS
2
.
kremniy (IV)-xlorid kremniy (IV)-bromid kremniy (IV)-sulfid
Kremniyning galogenli va oltingugurtli birikmalari gidrolizga 
uchraydi: 
SiCl
4 
+ 2h
2
O = SiO
2 
+ 4hCl,
SiS
2 
+ 2h
2
O = SiO
2 
+ 2h
2
S.
Kremniy yuqori haroratda uglerod bilan birikadi va juda
qattiq birikma — 
karborund
(kremniy karbid)ni hosil qiladi: 
Si + C = SiC.
Karborunddan silliqlash va pardozlash toshlari tayyorlanadi. 
Qizdirilganda kremniy ko‘plab metallar (Mg, Ca, Cr, Mn, Fe 
va b.) bilan silitsidlar hosil qilib birikadi: 
Si + 2Mg = Mg
2
Si.
Metall silitsidlariga kislotalar ta’sirida kremniyvodorod Sih
4
– 
silan
hosil bo‘ladi:
Mg
2
Si + 4hCl = 2MgCl
2 
+ Sih
4
.
http:eduportal.uz

---

64
Silan — rangsiz gaz, kuchli qaytaruvchi, havoda o‘z-o‘zidan 
alangalanib ketadi:
Sih
4 
+ 2O
2 
= SiO
2 
+ 2h
2
O + 1427,2 kJ.
Silandan tashqari yana bir qancha kremniyvodorodlar ham 
mav jud, ularning umumiy formulasi Si
n
h
2n+2
, bu yerda n<8. 
Si lan lar metan qatori uglevodorodlarga o‘xshash bo‘lish bilan 
bir galikda kremniyning uglerodga nisbatan metallmaslik xos-
sasi kuch sizlanishi natijasida, Si–h va Si–Si bog‘ining kuchsiz-
lanishi sa babli ulardan ko‘ra kuchli reaksion qobiliyatga ega.
Kislotalar bilan ta’sirlashmaydi. Ishqorlarning eritmalari bi-
lan ta’sirlashadi:
Si + 2NaOh + h
2
O = Na
2
SiO
3 
+ 2h
2
→
,
Si + 2Oh
-
+ h
2
O = Si
CO
3
-2
+ 2h
2
→
.