X to‘xtaboyev kimyo 9

tabiatda tarqalishi va biologik ahamiyati. Yer qobig‘ida tar-
qa lish jihatidan kisloroddan keyingi ikkinchi o‘rinda turgan 
krem niyning massa ulushi 27,6 % ni tashkil etadi. Kremniy 
tabi atda faqat birikmalar holida uchraydi. Kremniy tabiatning 
aso siy elementidir. Ko‘pchilik tog‘ jinslari (gneyslar, granitlar, 
bazalt lar) va minerallar (kvars, dala shpatlari, qum, gillar) 
krem niy birikma laridan tashkil topgan. Kremniy ayrim o‘sim-
liklar poya va barg lari, qush patlari va hayvon junlari tarkibiga 
kiradi.
Olinishi va ishlatilishi. K remniy (I V )-oksidni magniy, 
aluminiy yoki uglerod bilan qaytarib, kremniy olinadi:
SiO
2 
+ 2Mg = 2MgO + Si, SiO
2 
+ 2C 
1500–1750°C
2CO+ Si.
Kremniy ko‘plab qotishmalar olishda ishlatiladi. 4 % kremniy
tutgan po‘lat oson magnitlanish xususiyatiga ega bo‘lib qoladi.
Undan transformatorlar, dvigatellar, generatorlar (elektrotexnik 
po‘lat) tayyorlanadi. 16 % va undan ortiq kremniy tutgan po‘lat 
(kis lotaga chidamli po‘lat) kimyo sanoatida apparat va uskunalar 
tay yorlashda ishlatiladi. Kristall holidagi toza kremniy radio va 
elekt ro texnikada yarimo‘tkazgich sifatida ishlatiladi. Ular quyosh 
nurini elektr energiyasiga aylantiradi. Kremniyli quyosh bata reya-
lari, kosmik qurilmalarda energiya hosil qiluvchi qismlar tay-
yorlashda ishlatiladi.
bKM elementlari: kremniyning davriy sistemadagi o‘rni, 
atom tuzilishi, tabiatda uchrashi, olinishi, ishlatilishi.
 
Savol va topshiriqlar:
?
1. Kremniyning davriy sistemadagi o‘rnini izohlang.
2. Uglerod va kremniy atom tuzilishidagi o‘xshashlik hamda
farqlarini ko‘rsating.
3. Kremniy tabiatda qanday ko‘rinishlarda uchraydi?
http:eduportal.uz

---

63