X to‘xtaboyev kimyo 9

eng muhim birikmalari. Kremniy (IV)-oksid SiO
2
– qat tiq, 
qiyin suyuqlanuvchan, atom kristall panjarali, suvda eri maydigan 
modda. Tabiatda kvars minerali holida uchraydi. Kvars ning 
tiniq, rangsiz kristalli tog‘ xrustali deb ham ataladi. Kre men, 
agat, yash ma, qum — kvarsning shakl o‘zgarishlari hisoblanadi.
K islotali oksid xossasiga ega bo‘lib, ishqorlar, ishqoriy 
metal lar karbonatlar va asosli oksidlar bilan qo‘shib suyuq-
lantirilganda kremniy kislota tuzlari – silikatlarni hosil qiladi:
SiO
2
+ 2NaOh = h
2
O + Na
2
SiO
3
, SiO
2
+ Na
2
CO
3
= CO
2 
+ Na
2
SiO
3
,
SiO
2 
+ CaO = CaSiO
3
.
Ftorid kislotadan boshqa kislotalar bilan ta’sirlashmaydi. 
Ftorid kislota ta’sirida gazsimon kremniy ftorid SiF
4
hosil 
bo‘ladi:
SiO
2 
+ 4hF = 2h
2
O + SiF
4
→
.
Suyuqlantirilgan kvarsdan ultrabinafsha nurni o‘tkazuvchi va 
kichik kengayish koeffitsiyentiga ega bo‘lgan kvars oynasi ishlab 
chiqariladi. Kvarsning suyuqlanish harorati 1500 °C atrofida.
Shu ning uchun kvars oynasini y uqori haroratli sharoitlarda 
ish la 
tish mum k in. Kvarsdan simob lampalar i va k imyoviy 
laboratoriya idish lari tayyorlanadi.
Metakremniy kislota va uning tuzlari. Metakremniy kislota 
http:eduportal.uz

---

65
h
2
SiO
3
ikki negizli kuchsiz kislota bo‘lib, karbonat kislotadan 
ham kuchsizdir. Shuning uchun karbonat kislota yoki karbonat 
an 
gidr idn i, ular n ing tuzlar i er itmasidan siqib ch iqar ish i 
mumkin:
Na
2
SiO
3
+ h
2
O + CO
2 
= Na
2
CO
3 
+ h
2
SiO
→
.
Metakremniy kislota suvda erimaydi va gelsimon cho‘kma 
holi da ajralib chiqadi. U faqat ishqorlarda eriydi va tuzlar hosil
qiladi: 2NaOh + h
2
SiO
3 
= Na
2
SiO
3
+2h
2
O.
Qizdirilganda metakremniy kislota osonlik bilan suv va
krem niy (IV)-oksidga parchalanadi:
h
2
SiO
3 
= SiO
2 
+ h
2
O.
Metakremniy kislota uning tuzlariga boshqa kislotalarni 
ta’sir ettirib olinadi. Uning tuzlari
 silikatlar 
deb ataladi. Fa qat 
ishqo riy metallar silikatlari suvda eriydi. Natriy va kaliy sili-
katlari (Na
2
SiO
3
va K
2
SiO
3
) eritmalari suyuq shisha deb ataladi. 
Suyuq shi sha kislotaga chidamli sement, beton, yelim, surtmalar 
tay yorlashda, gaz lama va g‘ovak toshlarga singdirishda, qurilish 
ishlarida ishlatiladi. Silikatlar murakkab tabiiy birikmalar – alu-
mosilikatlar, masalan, dala shpati (K
2
O