X to‘xtaboyev kimyo 9

• Qora metallar – temir va uni qayta ishlashning asosiy 
mahsulotlari cho‘yan va po‘latlar.
• Rangli metallar – temirdan boshqa metallar va ularni 
qayta ishlashdan olingan mahsulotlar.
Metallarning zichligi 500 kg/m
3
dan katta bo‘lsa, og‘ir va
undan kichik bo‘lsa, yengil metallarga farqlanadi:
• Yengil metallar (litiy, natriy, kaliy, kalsiy, aluminiy,
magniy, titan va b.). Eng yengil metall litiy bo‘lib,
zichligi 0,5 g/cm
3
.
• Og‘ir metallar (kadmiy, nikel, simob, qalay, qo‘rg‘o-
shin, mis, kobalt va b.). Eng og‘ir metall osmiy bo‘lib, 
zichligi 22,6 g/cm
3
.
Tashqi ta’sirlarga chidamliligi va zargarlik, ziynat buyumlari 
tayyorlash uchun ishlatilishiga qarab:
• Nodir metallar (kumush, oltin, platina, palladiy va b.).
Sn
Pb
Sb
Zn
Cu
W
Fe
Ni
12- rasm. Yoritgich 
lampochkasi.
http:eduportal.uz

---

74
Tabiatda kam tarqalgani (siyrak yer elementlari), boshqa me-
tal lardan keskin farqlanuvchi ayrim xossalariga (yarim o‘tka zuv -
chanligi, radioaktivligi, yuqori haroratda suyuqlanishiga) qarab:
• Noyob metallar (aktinoidlar, lantanoidlar, molibden, 
volfram, vanadiy, niobiy, tantal, radiy, toriy va b.)
kabi tiðlarga bo‘linadi. Indiy va kumush nurni yaxshi aks 
ettirganligi uchun pro jek tor va reflektorlar tayyorlashda ishla tila-
di. Qadimgi vaqtlarda asl metallar: oltin va kumush hamda mis -
dan to‘lov vositalari bo‘lgan pul birliklari tayyorlanib, turmushda
ishlatilgan.
• O‘zbekistonda hozirgi kunda 40 tadan ortiq qimmatbaho