X to‘xtaboyev kimyo 9

Javob: 
5,825 g cho‘kma hosil bo‘ladi.
 2- misol.
7- jadvalga diqqat bilan qarang. Eritmadagi 
mavjud ionni aniqlash uchun zarur reaktivdan foydalanib, 
s o d i r b o‘l a d i g a n ja r ayon n i n g k i myov iy ten g l a m a si n i 
molekular, to‘liq va qisqa ionli ko‘rinishda yozing. Masalan:
Cu
+2
ionini farqlash uchun Oh
-
ioni zarur ekan. Natijada 
Cu(Oh)
2
ko‘k cho‘kma tushadi.
Cu(NO
3
)
2
+ 2KOh = Cu(Oh)
2
↓
+ 2KNO
3
,
http:eduportal.uz

---

38
Cu
2+
+ 2NO
3
–
+ 2K
+
+ 2Oh
-
= Cu(Oh)
2
↓
+ 2K
+
+ 2NO
3
–
,
Cu
2+
+ 2Oh
-
= Cu(Oh)
2
↓
.
Siz ham ixtiyoriy to‘rtta ionni farqlash uchun zarur reak-
tivni tanlang va sodir bo‘ladigan kimyoviy jarayon teng-
lamalarini yozing.
 
3- misol.
Temir (III)-xlorid eritmasiga kaliy karbonat 
eritmasini ta’sir ettirib, temir (III)-karbonat olib bo‘lmaydi. 
Nima uchun? Asoslangan javob bering.
 Yechish.
1) Temir (III)-xlorid — kuchsiz asos va kuchli 
kislotadan hosil bo‘lgan tuz.
FeCl
3
→→
Fe
3+
+ 3Cl
-
.
2) Kaliy karbonat — kuchli asos va kuchsiz kislotadan hosil 
bo‘lgan tuz:
K
2
CO
3 
→→
2K
+
+ CO
3
2-
.
3) Fe
2
(CO
3
)
3
— kuchsiz asos va kuchsiz kislotadan hosil bo‘lgan 
tuz. Bu tuzni suvdagi eritmasi to‘liq gidrolizga uchraydi. 
Demak, eritmada Fe
2
(CO
3
)
2
tuzi mavjud bo‘lmaydi.
Fe
2
(CO
3
)
3
+ 3h
2
O = 2Fe(Oh)
3
+ 3CO
2
↓
.
4) 2FeCl
3
+ 3K
2
CO
3
+ h
2
O = 2Fe(Oh)
3
↓
+ 3CO
2
↓
+ 6KCl;
2Fe
3+
+ 6Cl
-
+ 6K
+
+ 3CO
3
2-
+ 6h
2
O = 2Fe(Oh)
3
+ 3CO
2
+ 6Cl
-
+ 6K
+
2Fe
3+
+ 3CO
3
2-
=
2Fe(Oh)
2
↓ 
+ 3CO
2
.
 4- misol.
10,6 % li 50 g natriy karbonat eritmasiga ortiqcha 
miqdorda aluminiy sulfat eritmasi quyildi. Sodir bo‘lgan 
jarayonni tushuntiring. Qanday gaz ajralib chiqadi va hosil 
bo‘lgan gazning n.sh.dagi hajmini hisoblang.
 Yechish.
1) 10,6 % li 50 g natriy karbonat eritmasidagi sof 
tuzning (Na
2
CO
3
) massasini topish.
m(Na
2
CO
3
) = 50 
· 
0,106 = 5,3 g.
2) Sodir bo‘lgan kimyoviy jarayonning reaksiya teng lamasi:
5,3 g
 x l
3Na
2
CO
3
+ Al
2
(SO
4
)
3
+ 3h
2
O = 2Al(Oh)
3
+ 3CO
2
+ 3Na
2
SO
4
.
318 g
67,2 l
↓
↓
http:eduportal.uz

---

39
5,3 х 5,3 
. 
67,2
318 67,2 318 
= ; х = = 1,12 l.
Javob:
1,12 l CO
2
hosil bo‘ladi.
Reaksiya uchun olingan tuzlar orasida sodir bo‘ladigan ion 
almashinish reaksiyalarini izohlash:
a) Na
2
CO
3
— bu tuz kuchli asos va kuchsiz kislotadan hosil 
bo‘lgan: 
NaOH
→
Na
2
CO
3
H
2
CO
3
.
kuchli asos
kuchsiz ikki negizli kislota
Na
2
CO
3
tuzi eritmasida natriy kationi va karbonat anioni 
bo‘ladi.
Na
2
CO
3
→→
2Na
+
+ CO
3
2-
.
Eritmada yana suv ham bor. Suv juda kuchsiz elektrolit: 
a
/h
2
O/ = 10
-9
,
h
2
O 
→→
h
+
+ Oh
-
.
b) A l
2
(SO
4
)
3
— bu tuz kuchsiz asos va kuchli kislotadan 
hosil bo‘lgan:
Al(OH)
3
→ 
Al
2
(SO
4
)
3 
H
2
SO
4
,
kuchsiz asos
kuchli ikki 
negizli kislota
Al
2
(SO
4
)
3
→→
2Al
3+
+ 3 SO
4
2-
. 
Eritmadagi suv ham oz bo‘lsa-da, h
+
va Oh
-
ionlariga 
dissotsiatsiyalangan.
d) natriy karbonat tuzi eritmasiga aluminiy sulfat tuzi 
eritmasi quyilganda y uqoridagi ionlar orasida kimyoviy 
jarayon sodir bo‘ladi:
6Na
+
+ 3CO
3
2-
+ 2Al
3+
+ 3 SO
4
2-
+ 3h
2
O[h
+
+ Oh
-
] =
= 2Al(Oh)
3
↓
+ 3CO
2
↓
+ 6Na
+
+ 3 SO
4
2-
.
Demak, ion almashinish reaksiyasi natijasida aluminiy 
gidroksid cho‘kmasi va karbonat angidrid gazi hosil bo‘ladi.
↓
↓
http:eduportal.uz

---

40
»
a
a
Mustaqil yechish uchun masala va mashqlar
1. Temir (III)-xlorid, rux sulfat, o‘yuvchi bariy, ortofosfat
kis lotalar ning suv dagi eritmasida qanday ionlar bo‘ladi?
2. Vodorod xloridning organik erituvchilardagi eritmasi elektr
tokini o‘tkazmaydi va ruxga ta’sir etmaydi. Ushbu
hodisalarni qanday tushuntirish mumkin?
3. Karnallit mineralining (KCl 
·
MgCl
2
·
6h
2
O) suvli eritmasida
qanday ionlar bo‘ladi? 
4. 1 mol aluminiy sulfat suvda eritilganda necha dona
aluminiy, necha dona sulfat ionlari hosil bo‘ladi? 
5. Quyidagi kimyoviy reaksiyalarning molekular, ionli va
qisqa ionli tenglamalarini yozing:
CuCl
2
+ NaOh =
h
3
PO
4
+ Ca(Oh)
2
=
Al(NO
3
)
3
+ KOh =
AgNO
3
+ AlCl
3
= 
6. Quyidagi qisqa ionli tenglama bilan ifodalangan jarayonni
qanday amalga oshi rish mumkin? 
Cu
2+
+ 2Oh
–
= Cu(Oh)
2
.
Mavzular yuzasidan test savollari
1. Quyidagi eritmalardan kuchli elektrolitlarni ko‘r sa ting.
A) 100% li h
2
SO
4
; 
B) Nitrat kislota eritmasi;
C) Yodning suvdagi eritmasi; 
D) Shakarning suvdagi eritmasi.
2. Quyida ko‘rsatilgan qaysi moddalarning suvdagi eritmalari 
elektrolitlardir:
1-KCl; 2-Al(NO
3
)
3
; 3-BaSO
4
; 4-AgCl; 5-CaCl
2
;
6-etil spirti; 7-karbonat angidrid; 8-osh tuzi eritmasi.
A) 1, 2, 3; B) 4, 5, 7, 8; C) 3, 4, 6, 7; D) 1,2,5,8.
http:eduportal.uz

---

41
3. h
2
SO
4
eritmasiga bariy gidroksid eritmasidan asta-sekin 
tomchilatib quyil di. hosil bo‘lgan eritmaning elektr o‘tka-
zuv chanligi qanday o‘zgaradi?
A) eritmaning elektr o‘tkazuvchanligi ortadi;
B) eritmaning elektr o‘tkazuvchanligi kamayib borib, nolga 
teng bo‘ladi va yana asta-sekin orta boshlaydi;
C) er itman ing elektr o‘tkaz uvchan ligi or tib boradi va 
nihoyat, kamayib ketadi;
D) eritmaning rangi o‘zgarib, elektrolit bo‘lmay qoladi.
4. 0,1 mol FeCl
3
suvda to‘liq eritildi. Eritmadagi temir va xlo-
rid ionlarining sonini aniqlang.
A) 6,02 
·
10
23
ta Fe
3+
va 1,806 
·
10
23
ta Cl
–
;
B) 0,602 
·
10
23
ta Fe
3+
va 1,806 
·
10
23
ta Cl
–
;
C) 6,02 
·
10
23
ta Fe
3+
va 6,02 
·
10
23
ta Cl
–
;
D) 1000000 ta Fe
3+
va 3000000 ta Cl
–
.
5. Quyidagi kimyoviy reaksiyalarning qaysilari oxirigacha sodir 
bo‘ladi:
A) BaCl
2
+ K
2
SO
4
=
B) KCl + hNO
3
=
C) CaCO
3
+ hNO
3
=
D) A, C hollarda.
6. Suvdagi eritmasi elektr tokini yaxshi o‘tkazadigan va lakmus 
bilan fenolftalein ranglarini o‘zgartirmaydigan moddani 
aniqlang.
A) Oksidlar; B) Ishqorlar; C) Tuzlar; D) Kislotalar.