X bo b. Dvigatellarni elektr toki bilan yurgizib yuborish tizimi

Friksion erkin yurish muftasi:
1- y u r i t m a s h e s t e r n y a s i ; 2 - t a y a n c h d i s k i ; 3 - y e t a k l a n u v c h i d i s k l a r ;
4 - r e z b a l i v t u l k a ; 5 - p r u j i n a ; 6 - s h l i t s a l i v t u l k a ; 7 - u l a s h m u f t a s i ;
8 - y e t a k c h i d i s k l a r ; 9 - o b o y m a .
272

---

d is k (3 ) la rg a s iq a d i. Y a k o r v a l i d a n b u r o v c h i m o m e n t y u r i t m a
shesternyasiga shlisali vtulka (6) orqali yetakchi disk (8) d a n vtulka (4) 
ga, u n d a n keyin yetakla n u v ch i disk (3) va o b o y m a (9) ga uzatiladi.
D vigatel ishlab k e tg a n d a n s o ‘ng y u r itm a s h e s te r n y a (1) s ta rte r 
yakoriga n isb a ta n te z r o q ay lan a b o sh la y d i, b u n d a bu ro v c h i m o m e n t
q a r a m a - q a r s h i ta ra fg a u z a tila b o sh lay d i. Bu h o la t y e ta k c h i d isk lar 
jo y la sh g a n v tu lk a (4) ni shlisali v tu lk a (6) rezbasi b o ‘y ic h a siljishiga 
olib keladi, n atijad a frik sio n n in g yetak c h i va y e ta k la n u v c h i disklari 
b i r - b i r i d a n a jra la d i. S h u n d a y q ilib tirsak li v a ld a n h a r a k a t s t a r t e r
yak o rig a uza tilm ay d i.
1 0 . 7 . S t a r t e r n i e l e k t r to k i b ila n b o s h q a r i s h
Z a m o n a v iy tr a k to r va a v to m o b illa rd a m aso fa d a n boshqariladigan 
s ta rte r y uritm asi qoMlanilgan. Bu turdagi b o sh q arish d a s ta rte r elektr 
dvigateli va a k k u m u ly a to r batareyasi bilan tortish relesi orqali bogManadi. 
S ta rter shesternyasining m axovikning tishli gardishi bilan o ‘zaro tish- 
lashtirish va dvigatel yurgizib yuborilgach, ularni b ir z u m d a ajratish 
v a z if a s in i b a ja r u v c h i q u r i l m a g a s t a r t e r y u r itm a s i d e y ila d i. S ta r t e r
yuritm asining barchasi shesternyani majburiy q o ‘shish usuliga asoslangan 
b o ‘lib, ular, o ‘z n a v b a tid a , b evosita va m a s o fa d a n b o s h q a rila d ig a n
yu ritm alarga b o ‘linadi.
M aso fa d an boshqariladigan starterlarda elektr dvigatel a k k u m u ly ato r 
batareyasi bilan tortish relesi y o rd a m id a ulanadi. Y u ritm a m exan iz m in i 
sh ik a stla n ish d a n asrash u c h u n e le k tr dvigatelga to k b e rish d a n avval 
y u ritm a shesternya tishlari maxovigini tishli gardishiga t o ‘liq kiritilishi 
lozim.
K arbyuratorli a v tom obil dvigatellarida s ta rte r kalit va rele orqali 
ula n a d i. Y o n d iris h kalitini «Starter» h o latiga b u ra b o ‘rn a tilg a n d a S 
kontak tlari ulanib to rtish relesi K1 ishga tushiriladi (10.6- 
a
rasm). 
Y akordagi ele k tro m a g n it richag orqali y u ritm a shesternyasini dvigatel 
maxovigini tishli gardishiga yaqinlashtiradi va u lar t o ‘liq tishlashishi 
bilan К 1.1 kontaktlari q o ‘shiladi, n atijada elektr to k ak k u m u ly a to rid a n
starter c h o ‘tkalariga y o ‘naltiriladi.
S ta rterd a ikki c h u lg ‘am li tortish relelari q o ‘llaniladi. Releni o ‘ziga 
to rtu v c h i V O c h u lg ‘am i s ta rte r zanjiriga k e tm a - k e t u lan g an , ushlab 
tu ru v c h i U O c h u lg ‘a m esa starter zanjiriga parallel u langan. B un d ay
relelarning asosiy afzalliklari a k k u m u ly a to r batareyasini kam tok sarf 
q i l i s h i n i t a ’m i n l a y d i . R e l e k o n t a k t l a r i K R S . 1 u l a n g a n d a t o k
a k k u m u ly a to r batareyasidan ikkita V O h a m d a U O ch u lg ‘am larid a n o ‘tib 
y u ritm a la rn i siljitib K T R . l k o n ta k tla rn i ulaydi. U s h b u k o n ta k tla r VO 
c h u l g ‘a m i n i s h u n t l a y d i ( 1 0 . 6 -
d
r a s m ) , n a t i j a d a t o k f a q a t U O
c h u lg ‘a m id a n o ‘tadi.
18 - 499
273

---

b) 
d) 
e)
10.6- rasm.