X asranboeva

O’rta va xususan, katta guiuh bolalarining rasm cMzishlarida ijodiy xayolning yuzaga kela boshlagani aniq ko’rinadi. Ular rasm chizishda tor uy-ro’zg’or mavzulari bilan cheklanib chizmay, uzoq o’tmish va kelajakdagi narsalarga oid rasiniar ham chizadilar. Bu 3'^oshdagi bolalar o’z o’yinlarida va solgim chizmalarida katta odamlaming turli-tuman faoliyatlarini mustaqil tasvirlashga intiladilar. Bunday paytda ular faqat xayoliy tasawur etish yoki taqlid qilish bilan cheklanib qolmay, balki o’zlari ijodiy ravishda yangiliklar ham «jo’shib boradilar. Masalan, ular syujetli o’yin o’ynaganlarida yangi-yangi rollami o’ylab chiqaradilar “poezd” yoki “vokzal” o’yinida poezddat yoki vokzalda; xizmat qiluvchi kishilardlan tashqari passajirlami vokzalga olib keluvchi transport, ya’ni taksi shofyor rollarini qo’shadilar.

Katta yoshdagi bog’cha bolalari o’zlarining rasmlarida xayoliy obrazlartii (hatto orzulami) aks ettiradilar. Shuning uchuii ular ko’pincha erkin mavzuda; o’zlariai qiziqtirgan va ayni chog’dagi ehtiyojlari bilan bog’liq bo’lgan narsalar haqida rasm chizadilar. Ana shunday erkin mavzuda rasm chizish jarayonida bolalaming ijodiy xayol qilish qobiliyatlari o’sib ЬогаШ. Bog’cha yoshidagi bolalar xayolining rivojlanishiga turli xil hikoya va ertaklar ham ta’sir ko’rsatadi. Xalq turli qiziqarli, ibratli va ta’limiy ertaklar ijod etishda bog’cha yoshidagi bolalami ham unutmagan. O’zbek xalqining og’zaki adabiyotida yosh bolalarga tushunarli, sodda til bilan yaraitilgan ertaklar raavjud. Bulardan tashqari, ms va boshqa halqlaming lillaridan o’zbek tiliga tarjima qilingan ertaklar ham ko’p& . Bog’cha yoshidagi bolalar uchun yaratilgaл ertaklaming ko’pi antropomorfizm xarakteriga egadir. Buning ma’nosi shuki, ertaldaming qahramonlari odamlarga o’xshab “gapiradigan” hayvonlarda^^iboratdir. Bolalai' bunday ertaklami juda yoqtiradilar va har doim maroq bilan ting;laydilar.

Bog’cha yoshida^ bolalar hayvonlar haqidagi turli ertaklami eshitganlarida ularda shu ertaklardagi obrazlarga nisbatan ma’lum munosabat yuzaga keladi. Masalan, doim yovuzlik qiladigan bo’ri obrazini haddan tashqairi ayyor tulki obrazlarmi bolalar sevmaydilar. Ularga qo’rqoq quyon, xo’roz, g’oz, echki, beozor hayvonlaming obrazlari yoqadi. Turli ertaklar bolalaming xayollariga to’g’ridan-to’g’ri ta’sir etadi. Ular o’z xayol kuchlarini ishga solib, eshitayotgan yoki eshitgan ertaklaridagi turli obrazlaming qiyofasiga kiradilar. Boshqacha

qilib aytganda, eshitgan ertaklari ular o’yinining mazmiiniga ham ta’sir etadi.

Bolalar uchun chiqarilgan to li erttiklaming tarbiyaviy ahamiyatini nazarda tutib, pedagog-fcirbiyachilar bolalarga ertak aytib berish va o’qib berishga alohida e’tibor bilan qarashlari lozim.

Shunday qilib xayoi bog’cha yoshdagi bolalamiag taraqqiy etishlarida katta o’rinni egallaydi. Shuning uchun ham bog’cha yoshdagi davrda liolaning xayoli yetarh o’sgan bo’lishi kerak, chunki maktabdagi o’qish birinchi kundan boshlab bolalardan xayol qilish qobiliyatining, xususan tiklovchi xayol yaxshi o’sgan bo’lishini talab qiladi.

6.