O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi munira Jo’raqulovna Allayeva, Ziyovuddin Zaynutdinovich Hakimov, Soloy Ro’zimamatovich Ismailov, Salohiddin Djo’rayevich Aminov, Tollibay Boltayevich Mustanov

15.10.Viruslarga qarshi vositalar 
Viruslarga qarshi vositalarni yaratish infeksiyalar ximioterapiyasining eng 
murakkab vazifalaridan biri. Bu RNK va DNK tutgan viruslar hujayra ichidagi 
obligat parazitlar bo‘lganliklari bilan bog‘liq. Viruslar ko‘payish jarayonida 
asosan makroogganizm hujayrasining biosintez apparatini ma'lum darajada 
modifikatsiyalab ishlatadilar. Shu sababli ho‘jayin hujayrasini jarohatlamay 
faqat viruslarga tanlab ta'sir etuvchi vositalarni yaratish juda qiyin. Ammo ba'zi 
viruslar (masalan, oddiy gerpes virusi, o‘rab oluvchi lishay virusi va boshqalar) 
hujayra ichiga kirgach o‘zlarini fermentlarini hosil qiladilar va bu fermentlar 
hujayraning Shu kabi fermentlaridan farq qilishi mumkin. Ana Shunday 
fermentlar qatoriga DNK-polimeraza tegishli. Jumladan, asikloguanozin 
(asiklovir) hujayraga kirgach fosforlanadi va trifosfat ko‘rinishida oddiy 

---

- 899 -
chechak 
virusining 
DNK-polimerazasini 
susaytiradi 
(hujayraning 
polimerazasiga nisbatan katta darajada). Bundan tashqari ushbu birikma 
virusning DNK tarkibiga kirib oladi. Ribavirin 5-trifosfat ko‘rinishida 
viruslarning RNK-polimerazasini susaytiradi. Azidotimidin VICh infeksiyasi 
virionlarining teskari transkriptazasini susaytirishi aniqlangan. Peptid tuzilishiga 
ega bo‘lgan dori vositalar (sakvinavir) VICh proteazasini qaytmas 
ingibitsiyalaydi. Viruslarning neyraminidazasini ingibitsiyalovchi viruslarga 
qarshi vositalar yaratilgan. Olingan ma'lumotlar yangi, tanlab ta'sir ko‘rsatuvchi, 
viruslarga qarshi vositalarni yaratishda nihoyatda katta kelajakka ega. 
Viruslarga qarshi vositalarning ta'sir yo‘nalishi har xil va hujayra bilan 
virusning o‘zaro ta'sirini turli bosqichiga taalluqlidir. Jumladan, quyidagilarga 
susaytiruvchi ta'sirko’rsatuvchi moddalar ma'lum: 
1)
virusni hujayraga adsorbsiyalanishi yoki uni hujayraga kirishi (enfuvirtin, 
γ-globulin) 
2)
virus genomini ozodlikka chiqish (“deproteinizatsiya”) jarayoni 
(midantan, remantadin) 
3)
viruslarning erta oqsil-fermentlarini sintezi (guanidin) 
4)
nuklein kislotalarini sintezi (zidovudin, asiklovir, vidarabin, idoksuridin 
va boshqa nukleozid analoglari) 
5)
viruslarni “kechki” oqsillarining sintezi (sakvinavir) 
6)
virionlarni yig‘ilishi (metisazan) 
Bundan tashqari organizmga tushgach viruslar hujayrada biologik faol bo‘lgan 
glikoprotein – interferonlarni hosil bo‘lishiga olib keladi va ular orqali 
immunitetning gumoral hamda hujayra bo‘g‘imlarini ishga tushiradi. 
Virus oqsillari kuchli antigen bo‘lganliklaridan viruslarni neytrallovchi 
antitelalar hosil bo‘lishiga olib keladi. Interferonlar sintezini va antitelalar hosil 
bo‘lishini rag‘batlantiruvchi dori vositalarini yaratish ham virusli infeksiyalar 
bilan kurashishda ulkan kelajakga ega deb hisoblanadi. 

---

- 900 -
Dori vositalari sifatida qo‘llanilayotgan viruslarga qarshi moddalar quyidagi 
guruhlardan iborat bo‘lishlari mumkin.