Mavzu: qaytuvchan va qaytmas jarayonlar. Karno sikli. Qaytuvchan va qaytmas jarayonlar

Andijon Davlat Universiteti Fizika Matematika fakulteti Fizika yo’nalishi 1F1 talabasi Rahmonberdiyev Murodjonning Molekulyar fizika fanidan

TAQDIMOTI

MAVZU: QAYTUVCHAN VA QAYTMAS JARAYONLAR. KARNO SIKLI.

1. Qaytuvchan va qaytmas jarayonlar.

• Termodinamikaning ikkinchi bosh qonuni. 3. Siklik jarayon va Karno sikli.

Izolyasiyalangan sistemada sodir bo‘ladigan barcha protsesslarni 2 sinfga: 1. Qaytuvchan;

Izolyasiyalangan sistemada sodir bo‘ladigan barcha protsesslarni 2 sinfga: 1. Qaytuvchan;

2. Qaytmas protsesslarga ajratiladi. Bu jarayonlarni o‘rganish uchun izolyasiyalangan sistemada amalga oshayotgan biror protsess tufayli jism bir holatdan ikkichi holatga o‘tsin, so‘ng yana birinchi holatga qaytsin. Jismning ikkinchi holatdan birinchi holatga qaytishini huddi 1- holatdan 2- holatga o‘tishdagi o‘sha oraliq holatlar orqali va atrofdagi jismlarda hech qanday o‘zgarish bo‘lmaydigan holda amalga oshirilsa – qaytuvchan jarayon deyiladi.

Jismning boshlang‘ich holatga qaytishi tugallangandan so‘ng, atrofdagi jismlarda yoki jismning o‘zida o ‘zgarish mavjud bo‘lgan holda yuz beradigan jarayon – qaytmas jarayon deb ataladi. Muvozanatli jarayon qaytuvchan jarayon bo‘ladi.
Qaytmas jarayon – ishqalanish bilan o‘tadigan jarayonlardir. Har qanday real mexanik jarayon qaytmas jarayondir. Issiqroq jismdan sovuqroq jismga issiliqlik uzatilishi ham qaytmas jarayondir. Jismni bir holatdan 2- holatga o‘tkazib, so‘ng uni boshqa oraliq holatlardan yana dastlabki birinchi holatga qaytarish jarayoni – sikl deyiladi.
Ikki xil sikl mavjud:

• To‘g‘ri sikl yoki isitkich mashina sikli;
• Teskari sikl yoki sovutkich mashina sikli.

To‘g‘ri siklda ishchi jism tashqarisidagi temperaturasi yuqoriroq jismdan (isitgichdan) Q1 – issiqlik miqdorini oladi. Bu issiqlik miqdori ta’sirida ishchi jism kengayadi. Teskari siklda ishchi jism tashqaridagi pastroq temperaturali jism (sovutgich)ga Q2- issiqlik miqdoi beradi. Buning natijasida ishchi jism siqiladi. Sikl davomida bajarilgan foydali ish ishchi jism isitgichdan olgan va sovutgichga bergan issiqlik miqdorlarining ayirmasiga teng bo‘ladi. Af=Q1 –Q2 (1)