Wo’zbekstan baylani’s ha’m informaci’yali’q agentligi tashkent informaciyaliq texnologiyalari universiteti no’kis filiali

t.b.

Qaraqalpaq tilinde abad, sad ham t.b. Sozlerdin aqirinda d ha’ribi jaziladi, biraq bul sozler abat, sat bolip aytiladi, yagniy d sesi menen t sesi almasadi. Bul d ha’ribinin qaraqalpaq tilinde sozdin aqirinda jumsalmawina baylanisli.

D ha’ribinin baspa turinin bas ha’ribi d, kisi turi d, jazba turinin bas ha’ribi d, kisi turi d. Onin jazba turinin bas ha’ribi qosimsa belgi arqali keyingi ha’ripke tutastirilip jaziladi: dirybay, dnepr, don ham t.b. Onin jazba turinin kisi ha’ribi astingi boleginen keyingi ha’ripke tutastirilip jaziladi: dosliq, joldas, adam ham t.b.

G ha’ribi a’lipbede ha’riplerdin qatar tartibi boyinsa jetinsi orinda turadi. Ol til arti, jabisiqli dawissizdi tanbalaydi. Oni aytqanda tosqinliq tildin artinda payda etiledi. G ha’ribi de sozdin basinda ham ortasinda, qosimtalardin basinda jumsaladi. Sozdin basinda: geyde, gihi, gol, gobelek, gilem ham t.b.; so'zdin' ortasinda: shege, segiz, egiz, shegejin, megze, eger ham t.b.

Qosimtalardin basinda: -ge (baris sepligi), -gen (kelbetlik feyil qosimtasi) ham t.b. Qaraqalpaq tilinde konsiz dawissizina tamamlangan sozlerge dawislidan baslangan qosimta qosilganda k dawissizi g dawissizi menen almasadi: to'k+in=to'gin, ek+in=egin, ju’k+in=jugin.

Ayirim biren-saran sozlerde g ha’ribi sozdin aqirinda jumsaladi: beg, teg ham t.b. Olardi aytqanda g sesi k sesine aylanip aytiladi: beg - bek, teg - tek. Onin baspa turinin bas ha’ribi g, kishi turi g, jazba turinin bas ha’ribi g, kishi turi g. Onin jazba turinin bas turi orta bo'leginen keyingi ha’ripke tutastirilip jaziladi: Gulparshin, Gulnara, Gulmirza ham t.b. Onin jazba turinin kisi ha’ribi de ortangi boleginen keyingi ha’ripke tutastirilip jaziladi: togin, egin, segiz ham t.b.

G’ ha’ribi a’lipbede ha’riplerdin qatar tartibi boyinsha segizinsi orinda turadi. Ol kishkene tillik, juwisinqi dawissizlardi tanbalaydi. Oni aytqanda tosqinliqti kiskene til payda etedi. G’ xaribi sozdin basinda, ortasinda, qosimtalardin basinda ham ortasinda jumsaladi. Sozdin basinda: g’arbiz, g’az, g’arga, g’ana ha’m t.b. Sozdin ortasinda: tag’a, tig’in, tog’iz, tig’iz, jag’is ham t.b. Qosimta basinda: gan (kelbetlik feyil qosimtasi), ga (baris sepligi qosimtasi), gis (kelbetliktin dareje qosimtasi) ham t.b. Qosimta ortasinda: tugin (kelbetlik feyil qosimtasi), agan (kelbetlik jasawsi qosimta) ham t.b.