«vismut-surma telluridlari asosidagi yarimo’tkazgichli plyonkalarning tenzorezistiv xususiyatlarini tadqiq etish»

1.5-rasm. O'lchash ko'priklari: a — Uitston ko'prigi sxemasi; b-reoxordli ko'prik; R₁ R₂, R₃R₄— kо‘prik yelkasiga kiritilgan qarshiliklar; r_l va r₂ — reoxord qarshiligi.
Elektromexanik tenzometrlar
1.6-rasmda bunday tenzometrlarning ikki xil varianti tasvirlangan bo'lib, ishlash prinsipi yuqorida ko'rib o'tilgan elektromexanik ko'chish o'lchagichlarga o'xshaydi.

`1.6-rasm. Tenzorezistorli elektromexanik tenzometrlar: a-konsol-ramali; b-ramali; 1-sinalayotgan konstruksiya; 2-tenzometming bikir elementlari; 3-egiluvchan elastik element; 4-tenzorezistorlar; 5-mahkamlagich; 6-burama mix о‘rnatilgan anker; l -tayanchlar oralig’i 7; L-tayanch ankeriari о ‘qlari orasidagi masofa.
Elektromexanik tenzometrlar masofadan ishlaydigan asboblar turkumiga kiradi. Ularning bazalari bir necha santimetrdan tortib bir necha o'n santimetrgacha yetishi mumkin. Har bir tenzometr alohida darajalanadi va tekshiriladi. Muhim tomoni shundan iboratki, sanoqlar asbob o'matilishi bilanoq olinishi mumkin, chunki bunda tenzorezistorlardagi singari yelimlarning qotishi kutilmaydi.
Simli tenzometrlar
Bular ham masofadan boshqariladigan asboblar turkumiga kirib, ishlash prinsipi tarang tortilgan simning xususiy tebranishlar chastotasi f bilan kuchlanishi σ orasidagi quyidagi bog'lanishga asoslanadi: [3]
_{ } ( 1.8)
Bu yerda l -sim uzunligi, ρ-sim materiali zichligi.



1.7-rasm. Simli tenzometrlar: a-qo’yilma tenzometr; b-solinma tenzometr; 1-sinalayotgan konstruksiya; 2-taranglangan p o ‘lat sim; 3-simlar mahkamlanadigan tayanchlar; 4-bikir disklar; 5-muhofaza trubkasi; 6-elektromagnit; 7-ulovchi simlar; l-sim uzunligi; L-disklarning (4) o ‘rta kesimlari orasidagi masofa.
Simli tenzometrlarning qo‘yilma (1.7-rasm, a) va konstruksiya materialiichiga (masalan, massiv gidrotexnika inshootlari betoni ichiga) joylashtiriladigan solinma (1.7-rasm, b) xillari bo‘ladi. Keyingi variantda sim disklar (4) ga bikir biriktirilgan trubka (5) yordamida betonga tegib turishdan himoyalanadi. [3]
Beton deformatsiyalanganda disklar orasidagi masofa L o'zgaradi, bu esa sim tarangligining o'zgarishiga olib keladi. Agar ketma - ket o'lchangan xususiy tebranish chastotalari f₁ va f₂ ma’lum bo'lsa, deformatsiya ε quyidagi ifodadan aniqlanishi mumkin:
_{ }(_{ }) (1.9)
bu yerda: E - sim materialining elastiklik moduli. Tebranish uyg'otish uchun simga yaqin o'matilgan elektromagnit (6) dan foydalaniladi, simda hosil bo'lgan tebranishlar o'z navbatida o'zganivchan tokni o'sha chastotada f induktsiyalaydi.
Hosil bo'lgan deformatsiya sim (7) orqali tenzometr bilan bog'langan qayd etuvchi moslamadan aniqlanadi. Simli tenzometrlar o'lchash ishlari uzoq davom etadigan obyektlarda qo'llaniladi. Buning sababi shuki, tok va qarshiliklarda sodir bo'ladigan o'zgarishlar simning tebranish chastotasiga ta’sir etmaydi. Bu esa uning afzalligi hisoblanib, bevosita tenzorezistorlarning o'zidan foydalanilganda har xil qo'shimcha ta’sirlarning oldini olish uchun jiddiy choralar ko'riladi.