«vismut-surma telluridlari asosidagi yarimo’tkazgichli plyonkalarning tenzorezistiv xususiyatlarini tadqiq etish»

Mexanik tenzometrlar
Mexanik tenzometrlarning turi ham, konstruktiv tuzilishlari ham ko'p.
Shular ichida ko'proq tarqalgan turi - richagli Gugenberger tenzometri Tenzometrlarning bu turi ming marta kattalashtirish imkonini beradi, ya’ni l-20mmli bazaga ega bo’lgan tenzometr ε = 10^-4 gacha bo’lgan deformatsiyalari o’lchay oladi. Bunday tenzometrlarning 2 mmli bazada bir necha ming marta kattalashtirib beradigan turlari ham bor. Yog‘och, beton, tosh-g’isht singari bir jinsli bo’lmagan materiallarda o‘rtacha qiymat olish zarur bo’lsa, maxsus uzaytirgichlar yordamida o’lchash bazasi kattalashtiriladi.
Tenzometrlar kuzatilayotgan konstruksiya sirtiga qistirgichlar yordamida mahkamlanadi. Richagli tenzometrlarni o'rnatishda ma’lum darajada malaka talab etiladi: tayanch oyoqchalari yyetarlicha qistirilmasa, material deformatsiyalanganda «sirpanib» ketishi; ortiqcha taranglab yuborilsa richag o'qlarida ishqalanish kuchlari ortib ketishi mumkin, bu esa o'lchash aniqligiga jiddiy zarar yetkazadi. Tenzometrlar darajalarini vaqti-vaqti bilan tekshirib, qayta darajalab turish kerak; chunki ularning kattalashtirish koeffitsienti K ning qiymati barqaror bo'lmay, vaqt o'tishi bilan o'z qiymatini o'zgartiradi (hattoki tayanch prizmalarining arzimas siyqalanishi ham unga ta’sir etadi).
O'rnatilgan tenzometrlar yog'in-sochindan, quyosh nurlarini to'g'ridan to'g'ri tushishidan muhofazalangan bo'lishi lozim. Tebranish va zarbalardan xoli bo'lishlari zarur. Bu kamchiliklaiga qaramasdan mexanik tenzometrlardan laboratoriya va tadqiqot ishlarida keng foydalaniladi. Boshqa sistemadagi tenzometrlardan olingan ma’lumotlari tekshirishda ham mexanik tenzometrlar juda qo'l keladi. [3]
Detallarning sirtiga deformatsiyaning ta’sirini o‘lchash uchun sezgir element sifatida tenzometrlardan foydalaniladi. Tenzometrlar har xil: mexanik, pnevmanik, akustik, optik, elektrik belgilariga ko‘ra tabaqalashtiriladi.
Oxirgi paytlarda elektrik datchiklarli tenzometrlardan keng foydalaniomoqda va ular tenzorezistorlar deb yuritiladi. Ular kichik vaznli va kichik o‘lchamli bo‘lib, ko‘rsatishlar masofadan turib nazorat qilinadi, statik va dinamik yuklar ta’sirini registratsiya qilish imkoni mavjud. Bunday datchiklarning fizikaviy asosini materiallar xossalarining, masalan elektr qarshiligining deformatsiya ta’sirida o‘zgarishi yotadi [8].