«vismut-surma telluridlari asosidagi yarimo’tkazgichli plyonkalarning tenzorezistiv xususiyatlarini tadqiq etish»

II BOB. VISMUT-SURMA YARIMO’TKAZGICH PLYONKALARINING MEXANIK DEFORMATSIYA TA’SIRI ASOSIDAGI ELEKTR VA MAGNIT XOSSALARI
2.1§ Vismut-surma yupqa plyonkalarining tarmoqli tuzilishi va galvanomagnit xossalari
Ushbu bobda olingan plyonkalarning tuzilishini, elektr va galvanomagnit xususiyatlarini o'rganish natijalari keltirilgan. Tadqiqot natijalari qalinligi 250 nm va 1000 nm bo'lgan plyonkalar misolida keltirilgan. Plyonkalarning kristall strukturasidagi farqning galvanomagnit xususiyatlariga ta'sirini bartaraf etish uchun yupqa poliimid qatlami bilan qoplangan taglikda qalinligi 500 nm bo'lgan bir qator Bi₉₅Sb₅ plyonkalari qo'shimcha ravishda ishlab chiqarilgan.
Agar boshqacha ko'rsatilmagan bo'lsa, nisbiy magnit qarshilik va Holl koeffitsienti ma'lumotlari 0,24 Tl magnit maydoni uchun berilgan. Butun matnda "nisbiy qarshili yvk" iborasi ma'lum haroratdagi qarshilikning xona haroratidagi ρ(T)/ρ (300 K) qarshiligiga nisbatini bildiradi. Olingan plyonkalarning kristall tuzilishi rentgen strukturaviy tahlili bilan o'rganildi. Tadqiqot natijalari namuna sifatida NaCl va shisha tagliklarda Bi₉₅Sb₅ plyonkalari yordamida 2.1-rasmda keltirilgan. Vismutni massiv kristallining diffraktrogrammasini (2.1 a-rasm) va olingan yupqa plyonkalarning diffraktrogrammasi bilan taqqoslashdan biz quyidagi xulosaga kelishimiz mumkin: plyonka yuzasiga normal bo'ylab yo'naltirilgan C3 o'qining maqbul orientatsiyasi bo'lgan blokli teksturali kristalldan iborat. Rentgenogramma asosan (003), (006) va hokazo yo'nalishlardan cho'qqilarni o'z ichiga oladi.
a b
c
2.1-rasm diffraktrogrammalar a) vismut monokristalli; b) NaCl dan tagligidagi Bi₉₅Sb₅ plyonkalar va c) shisha ustidagi Bi₈₅Sb₁₅ plyonkalari
Kristalli tagliklardagi plyonkalar uchun, ayniqsa slyuda ustidagi plyonkalar uchun, amorf tagliklardagi plyonkalardan farqli o'laroq, C3 o'qining normal plyonka tekisligiga orientatsiyasi bo'yicha disorientatsiya uncha baland emas (7 ° dan ko'p bo'lmagan) bo'lib chiqadi. Bu yerda bloklarning disorientatsiya kuchayishi va ularning o'lchamlarining pasayishi tufayli intensivlikning sezilarli pasayishi va diffraktsiya cho'qqilarining yarim kengligining oshishi (2.1-rasmga qarang) kuzatiladi.
C3 o'qining disorientatsiyasi 15° ga yetishi mumkin. Surma kontsentratsiyasining oshishi bilan diffraktogrammadagi cho'qqilarning intensivligi pasayadi, bu kristallitlar o’lchamlarining pasayishi va o'qlarning disorientatsiyasini ko’payishi bilan bog'liq bo'lishi mumkin [42]. Atom -kuchli mikroskopiyasi (AKM) usuli bilan sirt morfologiyasini o'rganish tahlili, shuningdek, taglik tekisligiga perpendikulyar C3 o'qi oriyentatsiyasining ustunli orientatsiyasini ko'rsatadi. Buni o'sishning asosan uchburchak ko'rsatkichlarida ko'rish mumkin.
Slyudadagi NaCl va CaF2 ustidagi plyonkalar asosan C3 ga perpendikulyar o'qiga nisbatan 180 ° burchak orqali kristall aylanishiga yoki C3 ga nisbatan 60° ga aylanishga mos keladigan qo'shni bloklarning ikkita izchil azimutal orientatsiyasiga ega [39]. Amorf tagliklardagi plyonkalarda qo'shni bloklarning ixtiyoriy azimutal orientatsiyasi kuzatiladi. Asosan, bir xil texnologik sharoitlarda olingan plyonkalar (cho'kish paytida harorat 120-140 K, 535-540 K da 30 daqiqa davomida tavlanish) o'lchamlari bo'yicha keng tarqalgan kristallitlarning yumaloq shakli bilan tavsiflanadi (2.2-a-rasmga qarang).

2.2-rasm. .a) Shisha -keramikadan ST-32 va b) slyudadan tayyorlangan tagliklarda Bi₉₇Sb₃ plyonkalarining kristall tuzilishini taqqoslash [39]
Biroq, slyuda ustidagi plyonkalarda kristallitlar rivojlangan chegaralarga ega (2.2-b-rasmga qarang). Slyuda ustidagi plyonkalardagi kristallitlar maydoni katta bo'lishiga qaramay, ularning rivojlangan tuzilishi tufayli kristallit chegaralarida sochilishi ham katta bo'lib chiqadi. Shuning uchun, quyida hamma joyda, kristallitlarning o'lchami deganda, biz bir chegaradan ikkinchisiga o'rtacha chiziqli o'lchamni tushunamiz. Kristalli tagliklardagi plyonkalar amorf tagliklardagi plyonkalarga (1,5-3 mkm) qaraganda kattaroq kristallit o'lchamlari (10-20 mkm gacha) bilan tavsiflanadi Shisha -keramikalar ustidagi plyonkalar plyonka tekisligiga nisbatan C3 o'qining katta disorientatsiyasi bo'lgan kristallitlarning paydo bo'lish ehtimoli oshishi bilan tavsiflanadi. Bu kristallit o'lchamlari 0,1-3 mkm bo'lgan taglik materialining blok-kristal tuzilishi bilan bog'liq bo'lishi mumkin.