Virusologik diagnostikasi

Quturish virusi Rhabdoviridae (rabdovirus) oilasiga kiradi. Bu oilaga quturish virusi, vezikular stomatit, hayvonlar va hasharotlarda kasallik keltirib chiqaruvchi viruslar kiradi.
Ming yillar davomida insoniyat bu qo‘rqinchli kasallik—qutu- rishdan aziyat chekib kelgan. Bu kasallik haqida Aristotel va Abu Ali ibn Sino kitoblarida ham qayd qilib o‘tilgan. Eramizdan I asr ilgari Rim olimi Selskiy it tishlagan joyni nurlantirilgan temir bilan kuydi- rishni taklif etgan. Bu og‘riqli ishlarni faqat it tishlagan joyning yuzasi katta bo‘lmagan hollarda va shu zahoti qilish lozim edi. Bunday davolash ishlarini tarixdan ko‘plab keltirish mumkin. O‘z davrida ular ham foydali natija bergan.
Quturish virusini birinchi bo‘lib, 1880-yili L. Paster aniqlagan. 1886-yili odessalik shifokorlar o‘z mablag‘laridan N.F. Gamaleyani Parijga, L. Paster huzuriga, quturishga qarshi vaksina qanday usulda tayyorlanishni o‘rganishga jo‘natadilar. U Odessaga qaytib kelganidan so‘ng laboratoriya ochildi va bu yerda antirabik vaksina tayyorlana boshlandi.
Morfologiyasi. Quturish virusi tayoqchasimon (o‘qsimon) shaklga ega, bir uchi yassi, ikkinchi uchi esa biroz cho‘ziq. 80—180 nm kattalikda. Tarkibida bitta ipli RNK ni saqlaydi, atrofi kapsid bilan o‘ralgan. Kapsid esa tashqi tarafidan glikoproteid va glikolipidlarini saqlovchi qobiq bilan o‘ralgan. Qobiqda peplomeri mavjud.
Virus bilan zararlangan hujayra sitoplazmasida Babesh (1882) va Negri (1903) aniqlagan kiritmalarni hosil qiladi. Shuning uchun ularni Babesh—Negri tanachalari, deb yuritiladi. Bu tanachalarning kattaligi

3. 
   4 dan 20 mkm. gacha. Ular turli shakllarda, ko‘pincha sferik, ovalsimon va ko‘p qirrali bo‘lishi mumkin. Kislotali bo‘yoqlarda ular qizil rangga kiradi. Babesh—Negri tanachalari bosh miya nerv hujayralari sitoplazmasida joylashadi. Babesh—Negri tanachalarini aniqlash diagnostikada katta ahamiyatga ega.
   

Kultural xossasi. Quturish virusi sichqon, jo‘ja, quyon miya to‘qimasida, tovuq embrioni, buzoq, qo‘y embrionlarida va turli xil hayvonlarning to‘qima kulturalarida undiriladi.
Antigenlik xossasi. Quturish virusi antigenlik turlariga ega emas. Ikki xil quturish virusi mavjud bo‘lib, birinchisi yovvoyi—ko‘cha virusi, hayvonlar orasida aylanib yuradi. Odam uchun ham patogen hisoblanadi. Ikkinchi quturish virusini L. Paster uzoq vaqt (133 marta) ketma-ket quyon miyasiga yuborish yo‘li bilan olgan. Bunda quyonni zararlashdagi virusni yashirin davri 21 kundan 7 kungacha qisqargan. Keyingi zararlashlar virusning yashirin davrini qisqartirmadi. U yetti kunligicha qoldi va bu virus fiksatsiyalangan (Viruc fixe) virus deb nomlanadi. Virusni quyon miyasiga yuborish jarayonida u quyon miyasiga joylashadi va kasallik keltirib chiqarish xossasini yo‘qotadi. Lekin u antigenlik xossasini to‘liq saqlab qoldi. Shuning uchun bu virus quturishga qarshi antirabik vaksina tayyorlashda qo‘llaniladi.