Veterinariya virusologiyasi

Kovariyatsiya - deganda ma’lum belgining o’zgarishi bilan (markerning) virusning virulentlikka, reaktogenlik, immunnogenlik va boshqa xususiyatlari o’rtasidagi bog’liqlik tushuniladi. Mutantli fenotip quyidagi belgilardan iborat, yoki bu sistemada reproduksiyalanish xususiyati, termorezistenlik, gemagglyutinatsiyalovchi, gemolizlovchi va boshqa xususiyatlardan iborat.
Viruslarda mutatsiyalar ularning ba’zi biologik sistemalarga adaptatsiyasi natijasida in Vitro (hujayra kulturasi) va in Vivo (hayvonlar, tovuq homlasi) paydo bo’lishi mumkin.
Viruslarning hayvonlardan hayvonlarga o’tgandagi mutatsiyasi.
Laboratoriya hayvonlari, tabiiy moyil yoki moyil bo’lmagan hayvonlarda uzoq adabtatsiya qilish usulida doimiy immonogen yuqori virus shtammlarini olishga ko’p misol keltirish mumkin. Masalan, quturishning (virus fixe) vaksina shtammi, yirik shoxli hayvon o’lati virusi (shtamm L), ot o’lati, oqsil virusi shtammlaridan vaksinalar tayyorlashga muvoffaq bo’lishga.
Tovuq homlasida viruslarning mutatsiyasi.
Viruslarning irsiy o’zgaruvchanligi ularni tovuq homlasida o’stirganda ham kuzatilgan. Bunga tirik virusga qarshi vaksinalar olishning o’zgargan variantlari masalan, parrandalar yuqumli bronxitga, yuqumli laringotraxeitga qarshi,itlar o’lati qo’ylarning kataral isitmasi, yirik shoxli hayvonlar o’lati, Nyukasl kasalligiga qarshi vaksinalar misol bo’ladi.
Hujayra kulturasida viruslar mutatsiyasi. Hujayra va to’qima kulturalarida ko’pgina viruslar yaxshi o’sadi va attenuirlanadi. Masalan sariq isitma virusi tovuq homilasi to’qimasida uzoq o’stirilganda neyrotrop va visserotrop xususiyatlarini yo’qotib, immunogenligini saqlab qoladi. Shu usulda olingan 17D shtammi hozirgacha tirik vaksina sifatida ishlatilmoqda. Maymun buyragi hujayrasiga ekilgan poliomiyelit virusining (uch tipi) qator attenuirlangan shtammlarini olishga muvaffaq bo’lishgan. Bu shtammlardan tayyorlangan vaksina odamlar uchun zararsiz quvvati kuchli, uzoq davom etadigan immunitet paydo qiladi.