«veterinariya farmatsevtikasi» kafedrasi

2-j a d v a l
Dorilarning chiqib ketishining siydik pH ga bog‘liqligi

Ishqoriy muhitda tez chiqib ketadigan dorilar	Kislotali muhitda tez chiqib ketadigan dorilar
Aminokislotalar, probenitsid, asetazolamin, streptomitsin, barbituratlar, salitsidatlar, sulfanilamidlar, nitrofurantoin, nalidikson kislota, butadion.	Imipramin, xloroxin, kodein, xinii, xinidin, mikselitip, morfin, fenamin, novokain, novokainamid.

Ba’zi bir dorilar qon va siydik muhitini (pH) o‘zgartirishi mumkin. Masalan, ammoniy xlorid, askorbin kislotasi, asetilsalitsil kislotasi va boshqa salitsilatlar siydik muhitini kislotali tomonga, diakarb, antatsid moddalar: natriy bikarbonat (soda), tiazid siydik haydovchilar, aksincha, siydikni ishqorlaydi. Bu dorilarning o‘zaro ta’sir qilish yo‘li bo‘lib, dorilarni qo‘shib ishlatilganda buni hisobga olish kerak bo‘ladi.

Kuchli kislotalar (pKa>2) va kuchli ishqorlar (pKa<12) birlamchi siydikda yaxshi ionlanadi va ularning klirensi siydik pHiga bog‘liq bo‘lmaydi.
Kasalning yoshi dorilarning buyrak ekskresiyasiga ta’sir qiladi. Masalan, buyrak kanalchalari orqali ajraladigan dorilarning chiqib ketishi qari hayvonlarda
3-ja d v a l


Buyrak yetishmovchiligida ba’zi dori moddalarining farmakologik faol metabolitlari to‘planishi va salbiy ta’siri

Dori moddalari	Faol metabolitlar	Salbiy ta’siri belgilari
Allopurinol	Oksipurinol	Toshmalar, ksantin — oksidazalar faolligining susayishi
Klofibrat	Xlorfenoksiizo	Miopatiya
	moy kislota
Metildofa	0-sulfametil	Gipotenziya
	dofamin
Nitroprussid natriy	Tiotsianat	To‘qima gipoksiyasi va metabolitik atsidoz
Novokainamid	N-asetilnovokai	To‘qima gipoksiyasi va me- tabolitik
	namid	atsidoz, yurak
		ritmining buzilishi
Sulfanilamidlar	Asetillangan metabolitlar	Mikrobga qarshi faolligi susayishi, zaharlanish
		belgilarining oshishi

kam sezilarli bo‘ladi (novokainamid, klofibrat, penitsillinlar, metildofa). Yuqori molekulali yurak glikozidlari — koptokchalar filtratsiyasi orqali ajralish tezligi kamayadi.

Buyrak yetishmovchiligi borlarda quyidagi hodisalar sodir bo‘ladi:
1. Buyrak koptokchalari filtratsiyasi, kanalchalar reabsorbsiyasining kamayishi sababli dorilar organizmda tutilib qolib, qonda ularning miqdorini ko‘paytiradi.
2. Buyrak yetishmovchiligi borlarda asosiy tizilmadar faoliyatining buzilishi sababli dorilar yoki ular metabolitlarning zaharliligi ortadi.
3. Buyrak yetishmovchiligida dorilar metabolizmining buzilishi ularning chiqib ketishi susayishiga olib keladi.
4. Dorilarning oqsil bilan bog‘lanishining kamaygailigi sababli qonda dorining sof holdagi miqdori ko‘payadi va shu sababli, bu kasallarga dorining bir martalik miqdori kamaytiriladi yoki kiritish intervali (oraliq vaqti) uzaytiriladi.
Yuqoridagi sabablarning yig‘indisi buyrak yetishmovchiligi bor kasallarda dorilarning (zaharlovchi) ta’sirini kuchaytiradi.
Amaliyotda buyrak yetishmovchiligi bor kasallarga dorilarni kiritish va miqdorlash tartibini korreksiya qilish maqsadida nomogrammalardan foydalaniladi. Nomogrammalarda qon zardobidagi kreatinin miqdoridan kelib chiqib, kasal tana og‘irligi va bo‘yi o‘lchamiga qarab kreatinin klirensi aniqlanadi. Kasalning kryoatinin klirensi darajasiga qarab, kasalga berilayotgan dori klirensini aniqlasa bo‘ladi. Buyrak yetishmovchiligini e’tiborga olmaslik dorilar to‘planishi natijasida ularning salbiy ta’sirining kuchayishiga olib kelishi mumkin.
Buyrak yetishmovchiligi bilan kechayotgan kasallikda gemodializ yoki peritoneal dializ o‘tkazilayotgan kasallarda dorilarni miqdorlash tartibi qiyin masala hisoblanadi. Dializ natijasida kiritilayotgan dorilarniig bir qismi chiqib ketadi, bu esa ularning farmakokinetik ko‘rsatkichlari o‘zgarishiga olib keladi. Masalan, buyrak yetishmovchiligining og‘ir ko‘rinishida salitsilat kislotasini yarim chiqib ketish vaqti 2-3 soatdan, dializ natijasida 4 soatgacha; fenobarbitalniki—1,5 soatdan 8 soatgacha kamayadi.
8-jadvalda buyrak yetishmovchiligi bor kasallarda dorilar yoki faol metabolitlarning to‘planish xususiyati va ularning salbiy ta’siri belgilari keltirilgan.
Dorilarning fizik-kimyoviy xossalarini va farmakokinetik xususiyatlarini bilib, ularni dializ davrida chiqib ketish tezligi haqida mulohaza yuritish mumkin. Kichik molekula og‘irligiga (molekula og‘irligi 500D) ega bo‘lgan dorilar dializ membranasidan yaxshi o‘tsa, yuqori molekulali dorilar (geparin —6000—20000D yaqin), vankomitsin (molekular og‘irligi —3300D) kam o‘tadi.
Suvda eruvchan dorilar yaxshi, moyda eruvchan va tarkalish hajmi katta bo‘lgan moddalar (masalan, digoksin—600 l) yomon dializlanadi, chunki dorining ko‘p qismi to‘qimalarda tarqalgan bo‘ladi. Oqsil bilan bog‘langan moddalar yomon dializlanadi.
Buyrak yetishmovchiligi natijasida oqsil sifati, sintezining buzilishi va turli endogen metabolitlar bilan oqsilning birikishi xisobiga dori moddalarining oqsil bilan bog‘lanishi kamayishi mumkin, bu dorilar jigar klirensining ko‘payishiga olib kelishi mumkin, chunki gemodializ jigar qon aylanishini yaxshilaydi.
Aminoglikozidlar, penitsillinlar, teofillin, izoniazid va ko‘pgina boshqa dorilarning gemodializ jarayonida organizmdan yaxshi chiqarilishi ma’lum.