«veterinariya farmatsevtikasi» kafedrasi

Kafedra mudiri,v.f.d.,dotsent _______________ Salimov Yu.
Fanning ‘quv uslubiy majmuasi “Veterinariya diagnostikasi va oziq ovqat xavfsizligi” fakulteti kengashida muhokama etilgan va foydalanishga tavsiya qilingan (20__ yil ___.____ dagi __ -sonli bayonnoma).


Fakultet kengashi raisi, v.f.d., professor _______________ Davlatov R.B.


Kelishildi:
O‘quv-uslubiy
boshqarma boshlig‘i, v.f.n., dotsent _________Ro‘ziqulov R.F.


M U N D A R I J A

№	Ma’lumotlar	bet
I	Fanning o‘quv dasturi	4
II	Fanning ishchi o‘quv dasturi	10
III	Fanning asosiy o‘quv materiallari:	46
3.1	Ma’ruza mashg‘ulotlari uchun o‘quv materiallari	46
3.2	Amaliy mashg‘ulotlar uchun o‘quv materiallari	233
3.3	Laboratoriya mashg‘ulotlari uchun o‘quv materiallari	334
3.4	Mustaqil ta‘lim bo‘yicha o‘quv materiallari	364
3.5	Fan bo‘yicha glossariy (o‘zbek, rus, ingliz tillarida)	372
IV	Fan bo‘yicha o‘tkaziladigan attestatsiyalar uchun savollar:	384
4.1	1 OB uchun og‘zaki savollar (120 ta)	384
4.2	2 OB uchun og‘zaki savollar (120 ta)	386
4.3	YB uchun og‘zaki savollar (300 ta)	390
4.4	1 OB uchun yozma ish savollari (150 ta)	397
4.5	2 OB uchun yozma ish savollari (150 ta)	402
4.6	YB uchun yozma ish savollari (500 ta)	406
4.7	1 OB uchun test savollari (200 ta)	422
4.8	2 OB uchun test savollari (200 ta)	442
4.9	YB uchun test savollari (500 ta)	456
V	Fan bo‘yicha baholash me’zonlari	472
VI	Fan bo‘yicha tarqatma materiallar	480
VII	O‘UMning elektron varyanti	498

I.FANNING O‘QUV DASTURI

II. FANNING ISHCHI O‘QUV DASTURI

III. FANNING ASOSIY O‘QUV MATERIALLARI


3.1. MA’RUZA MASHG‘ULOTLARI UCHUN O‘QUV MATERIALLARI


1-mavzu. Dori vositalarining o‘zaro ta’sir xususiyatlari fani va uning rivojlanish tarixi
Rеja:
1.“Dori vositalarining o‘zaro ta’sir xususiyatlari” fanning mazmuni, maqsadi, vazifasi va boshqa fanlar bilan o‘zaro bog‘liqligi.
2.Dori vositalarining o‘zaro ta’sir xususiyatlari fanining rivojlanish tarixi.

Dori vositalarining o'zaro ta'siri muammosi amaliy tibbiyotda eng dolzarb muammolardan biridir. O'zaro ta'sir o'tkazishning asosiy sharti polifarmakoterapiya hisoblanadi. Ko'p dori terapiyasining keng qo'llanilishi nafaqat dori-darmonlarning katta arsenaliga, balki shifokorning davolanish samaradorligini oshirishga bo'lgan xohishiga ham bog'liq. Shunday qilib, agar birlashtirilgan patologiya bo'lsa, albatta, bir nechta dorilarni tayinlash zarur. Xuddi shu kasallikning patogenezi va simptomatologiyasining turli bo'g'inlariga ta'sir qilish ehtimoli polifarmakoterapiyaga olib keladi. Ba'zi hollarda shifokor asosiy preparatning kiruvchi ta'sirini tuzatish uchun dori-darmonlarni buyuradi. Shubhasiz, bu holatlarning barchasida faqat dori kombinatsiyalarini to'g'ri tanlash bilan ijobiy natijaga erishish mumkin, chunki dori o'zaro ta'siri nafaqat klinik jihatdan foydali bo'lishi mumkin. Dori vositalarining oqilona kombinatsiyasi jiddiy salbiy oqibatlarga olib kelishi mumkin va natijada nafaqat davolash samaradorligini, balki xavfsizligini ham kamaytiradi. Dori vositalarining o'zaro ta'siri har bir bemor uchun davolash strategiyasini tanlashda e'tiborga olinishi kerak. Ma'lumki, ikkita dorini qabul qilish bemorlarning 6 foizida, 5-50 foizida, 6-80 foizida va bemorlarning 10-100 foizida dori ta'siriga olib keladi. Shunday qilib, dorilarning o'zaro ta'sir qilish ehtimoli, birinchi navbatda, buyurilgan dorilar soniga, ularning dozasiga, bemorning yoshiga, organizmning biotransformatsiyasi va yo'q qilish tizimlarining holatiga bog'liq. Shuning uchun, bemor qanchalik og'ir kasal bo'lsa, dori o'zaro ta'sir qilish xavfi shunchalik yuqori bo'ladi. Dori -darmonlarni o'zaro ta'sir qilish haqiqati, agar bitta dori -darmonning ta'siri boshqa dori -darmonni bir vaqtning o'zida yoki avval qabul qilinganligi tufayli o'zgarsa (kuchaysa yoki kamaysa) sodir bo'ladi. Shuni esda tutish kerakki, o'zaro ta'sirning natijasi dozani kamaytirish yoki bir yoki bir nechta dorilarni bekor qilish zarurati bo'lishi mumkin.

Dori vositalarining o‘zaro ta’sir xususiyatlari fani nimani o’rganadi:
1. Yangi dorilarni izlash, ularning maqsadga muvofiq yo’naltirish yo’li bilan dorilar yaratishini nazariyalarini ishlab chiqish;
2. Empirik yo’l bilan yangi dori moddalarini tanlashda skrining (elakdan o’tkazish) usulidan foydalanib, oddiy va murakkab komplеks dori moddalarini farmakologik aktivligini aniqlash. Ularning birlamchi spеtsifik ta'sirini va ta'sir mеxanizmini o’rganish.

3. 
   Ishlatilayotgan dorilarning faolligini va organizm uchun zararsizligini va sifatini biologik (farmakologik) usullar bilan nazorat qilib turish.
   

Dorilarni qo‘shib ishlatilganda biror dorining farmakologik ta’siri o‘zgaradi. Buning asosida sinergizm yoki antagonizm hodisasi yotadi.

Sinergizm — dorilarni bir yo‘nalishdagi ta’siri bo‘lib, kombinatsiyaning farmakologik ta’siri kombinatsiya tarkibiga kirgan alohidaalohida moddalar ta’siridan kuchli bo‘ladi. Bu hodisa o‘tkazilayotgan farmakoterapiyani kuchaytirishga va dorilarning salbiy ta’siri kamayishiga sabab bo‘lishi mumkin.
Dorilar orasidagi antagonizm xodisasi natijasida kombinatsiya tarkibiga kirgan bir dori ta’siri ikkinchi bir dori ta’siridan susayadi yoki butunlay yo‘qqa chiqadi. Bu hodisa ba’zi klinik holatlarda foydali hisoblanadi. Masalan, betaadrenoblokatorlar, vazodilyatatorlar chaqiradigan taxikardiyani to‘xtatadi.
Dorilar orasidagi sinergizm hodisasi quyidagi ko‘rinishlarda yuz berishi mumkin: sentizatsiya, dorilar ta’siri qo‘shilishi (summatsiya), o‘zaro birbiri ta’sirini o‘zgartirmasligi (additiv), ta’sirning kuchayishi (potensirlash).
Qombinatsiya tarkibiga kirgan dori moddalari bir yo‘nalishda ta’sir qilsa, bunday xodisalar sinergizm deb ataladi (grekchasyn—birgalikda, ergo—ishlayapman degan so‘zlardan olingan). Qombinatsiya tarkibiga kirgan ayrim dori moddalariniig ta’sir kuchi birga qo‘shiladigan bo‘lsa, bunday hodisani additiv ta’sir deyiladi, bordiyu, aralashma ta’siri kombinatsiya tarkibiga kirgan dorilar ta’siri yig‘indisidan (jamidan) yuqori bo‘lsa, bu hodisani kuchaytirish (potensirlash) deb yuritiladi. Kombinatsiya tarkibnga kirgan dori moddalari birbiriga aks ta’sir ko‘rsatadigan bo‘lsa, bu hodisani antagonizm (grekcha anti—qarshi, agon—ko‘rsatish degan so‘zlardan olingan). Aralashma tarkibiga kirgan dori moddalarining kimyoviy yo‘l bilan neytrallash xodisasiga antidotizm deyiladi.
Masalan, glukoza bilan birga kiritilgan insulin kaliy ionlarining hujayraga kirishini yaxshilashi, temir preparatlari bilan birga yuborilgan svitamini temirning qondagi miqdorini ko‘paytirishi (sinergizm hodisasi): furosemid va tiazid unumlarini nitroglitserin va betaadrenoblokatorlarni, betaadrenopozitiv va teofillinni birga ishlatilganda additiv hodisa ro‘y beradi: prednizolon va eufillinning bronxlar astmasi xurujida ishlatilishi, betaadrenoblokatorlar va kalsiy blokatorlarning qo‘shib ishlatilishi (ibs kasalligida) potensirlash hodisasiga asoslangan.