Вазорати маориф ва илми Љумњурии Тољикистон мдт “Донишгоњи давлатии Хуљанд ба номи академик Бобољон Ѓафуров”

3. 4. Мори чипори доғдор – Spalerosophis diadema (Schleg.,1837)
Яке аз морҳои калонтариние, ки дар Тоҷикистони Шимоли сукунат дорад ин мори ҷипори доғдор мебошад. Ин мори чипори доғдор ба оилаи морҳои обӣ, авлоди морҳои чипор дохил шуда, андозаи танаи онҳо бо якҷоягии думашон то 165 см мерасад, вазнашон то 210 грамм мешаванд. Аввалҳои моҳи март аз хоби зимистона бедор мешавад. Баъди 3-4 рўзи аз хоби зимистона бедор шудан серҳаракат шуда, ба ҷустуҷўи ғизо ва ҷуфти худ сар мекунад.
Аз калтакалосҳо, баъзан морҳои дигар ва хояндагони хурдро ғизо мегирад. Моҳҳои июн-июл ҷинсҳои модина аз 6 то 7 дона тухм мегузорад, давраи инкубутсионии онҳо 50-60 рўз буда, пас морбачаҳои ҷавон аз тухм мебарояд. Дарозии бадани насли навзод аз 22 то 24 см ва вазнашон аз 9 то 12 грамм баробар аст. Ин мор низ безаҳр мебошад (расми 6).

Расми 6. Намуди зоҳирии мори чипори доғдор Spalerosophis diadema (Schleg.,1837)
Ин морҳо асосан дар ҷанубӣ-ғарбии Тоҷикистон паҳн шудааст. Дар регзорҳои сохили дарёҳои Вахшу Кофар­ниҳон, қисмати шимолии Тоҷи­кистон соҳили дарёи Сир паҳн гардидааст.
Мори чипори доғдор дар ҳамворӣ ва доманакўҳҳои ҷанубу ғарбии Тоҷикистон, регзорҳои мамнўъгоҳи «Бешаи палангон», гирду атрофи деҳаҳои ноҳияи Носири Хусрав ва Айвоҷи ноҳияи Шаҳритуз, ноҳияҳои Ҷайҳуну Қубодиён, гирду атрофи он ва дар қисмати шимолии ҷумҳуриамон дар гирду атрофи обанбори Қай­роққум, биёбонҳо ва регзорҳои он вомехурад.
Саршумори мори чипори доғдор то солҳои 60-уми асри гузашта зиёд буд. Дар масофаи аз 10 то 15 км дар муддати 7-8 соати ҷустуҷўю омўзиш аз 1 то 3 фард, дар баъ зе ҷойҳо то 4 фарди он мушоҳида мешуд. Дар солҳои охир саршумори ин намуди мори чипор хеле кам ва ба ҳадди нестшавӣ расидааст.
Таъқиби асосӣ аз ҷониби инсон, аз худ кардани заминҳо, ки мавзеъи сукунати ин намуд ба ҳисоб мераванд. Бинобар ин боиси маҳдудшавии саршумор ва мавзеъҳои сукунати мори чипори доғдор гардидааст.
Дар шароити сунъӣ тез одат мекунад, дар террариум, парвариш ва нигоҳубини онҳо имконпазир аст.
Барои ҳифз намудани мори чипори доғдор мавзеъҳои хоси зисти онҳоро зери муҳофизати ҷиддӣ қарор дода, ҳамчун қурўқгоҳҳ эълон намудан зарур аст.