Мавзуъ: хусусиятхои инкишофи психи дар наврасй

МАВЗУЪ: ХУСУСИЯТХОИ ИНКИШОФИ ПСИХИ ДАР НАВРАСЙ.

Нақша:

1. Хусусиятҳои рафтори хонандагон дар давраи наврасӣ.

2 Инкишофи зеҳнии наврасон.

3. Ташаккули шахсият дар давраи наврасӣ.

4. Хусусиятҳои эмотсионалии хонандагон дар давраи наврасӣ.

5. Муносибатҳои байнишахсӣ дар давраи наврасӣ.

Ҳадафҳои омӯзишӣ:

Тарбиявӣ: Ба хонандагон маълумот додани хусусиятҳои умумии инкишофи ҷисмӣ ва равонӣ дар давраи наврасӣ, раванди камолоти ҷинсӣ, таъсири он ба инкишофи рӯҳӣ, бӯҳрони давраи наврасӣ ва сабабҳои равонии он, хусусиятҳои инкишофи зеҳнӣ ва шахсият дар давраи наврасӣ .
Тарбиявӣ: Бо фаҳмонидани хусусиятҳои инкишофи системаи худбаҳодиҳӣ дар давраи наврасӣ, ташаккули шуур ва ҷаҳонбинии онҳо ба хонандагон таълим додани худфаҳмӣ, таҳлил, тарбия кардан.

Таҳиякунанда: Ташаккул додани малакаҳои донишҷӯён дар кор бо наврасон ва ҳалли вазъиятҳои мушкилот бо назардошти хусусиятҳои синну сол ва психологии наврасон

Хусусиятҳои рафтори наврасон

Давраи наврасӣ байни 10-11 ва 14-15-солагӣ аст. Наврасони имрӯза нисбат ба пешгузаштагони худ баъзе бартариҳои ҷисмонӣ, равонӣ ва сиёсӣ доранд. Онҳо барвақттар камолоти ҷинсӣ, иҷтимоӣ ва рушди рӯҳӣ доранд. Барои аксари хонандагон гузариш ба давраи наврасӣ аз синфи 5 оғоз мешавад. «Наврасӣ дигар кӯдак нест, балки калонсол нест» - ин таъриф хусусияти муҳими давраи наврасист. Давраи наврасӣ давраи гузариш аз кӯдакӣ ба камолот буда, бо хусусиятҳои физиологӣ ва равонӣ хос аст. Дар ин мархила инкишофи чисмонй ва равонии кудакон тезонида, шавку хаваси онхо ба чизхои гуногуни хаёт, майли навоварй меафзояд, характери онхо ташаккул меёбад, олами маънавии онхо бой мегардад, ихтилофхо тезу тунд мешавад. Давраи наврасӣ давраи балоғат буда, бо пайдоиши эҳсосот, эҳсосот ва масъалаҳои мураккаби марбут ба ҳаёти ҷинсӣ хос аст.Дар ин синну сол инкишофи наврасӣ ба таври куллӣ тағйир меёбад. Ин дигаргуниҳо физиологӣ ва равонӣ мебошанд. Нашъунамо якранг нест: духтарон 5—7 сантиметр, писарон 5—10 сантиметр калон мешаванд. Афзоиш аз ҳисоби дароз шудани сутунмӯҳраҳои аввал ва калон шудани сутунмӯҳра ба амал меояд.

Тағйирёбии даҳон ва ҳалқ тембри овозро низ тағйир медиҳад. Он дар писарон нисбат ба духтарон бештар маъмул аст. Овози бачахо торафт баланд мешавад.

Гарчанде дар ин давра мушакхо босуръат калон ва мустахкам мешаванд, суръати афзоиши устухонхои по ва дастхо хануз акиб мемонад. Дар наврасон ин хислат боиси рафтори ноустувор, дагалона ва кадамхои калон мегардад.

Таѓйироти физиологї дар давраи фарорасии балоѓат ва ба ин муносибат дар инкишофи мукаммал ва нашъунамои њамаи узвњои бадан, дар таљдиди сохтори њуљайра ва организм зуњур мегардад. Таѓйироти бадан бевосита ба таѓйироти системаи эндокринии наврасї вобаста аст. Дар ин давра вазифаи яке аз ғадудҳои эндокринӣ, ғадуди гипофиз фаъол мешавад. Фаъолияти он афзоиши бофтаҳои бадан ва фаъолияти ғадудҳои муҳими эндокриниро (сипаршакл, ғадудҳои adrenal ва гонад) ҳавасманд мекунад. Дар натиља нашъунамо тезонида, балоѓат (инкишофи узвњои таносул, ташаккули гонадњои дуюмдараља) сурат мегирад. Қади сина низ сусттар инкишоф меёбад, зеро бадан баланд мешавад. Дар натиҷа китфу синаи баъзе наврасон танг мешавад, ки дар навбати худ боиси нарасидани оксиген ва тангии нафас мегардад. Норасоии оксиген фаъолияти рӯҳиро вайрон мекунад. Дар ин муддат дил васеъ шуда, рагҳои хун ғафс мешаванд. Азнавсозии системаи гардиши хун, устувории системаи вегетативии асаб гардиши хунро вайрон карда, дар наврасй як андоза баланд шудани фишори хун ба амал меояд.
Дар ин давра махсусан фаъолияти узвхои гонад зиёд мешавад. Дар натиљаи таѓйироти биологї ва љисмонї, ки дар наврасї ба амал меоянд, дар олами рўњии ў як гардиши куллї ба амал меояд. Дар давраи наврасӣ баъзе хислатҳои рафторро бо фарорасии балоғат шарҳ додан мумкин нест. Бо расидан ба синни балоғат ҳамчун омили асосии биологии рафтори наврасон, ин таъсир бавоситатар аз бавосита аст.
Наврасон кӯшиш мекунанд, ки мисли калонсолон рафтор кунанд. Кушиш мекунанд, ки кобилият, махорат ва неруи худро то андозае ба хамсолону муаллимони худ нишон диханд. Инро бо мушоҳидаи оддӣ ба осонӣ дидан мумкин аст. Давраи наврасӣ бо зуҳуроти равонӣ, аз қабили «давраи гузариш», «давраи бӯҳронӣ», «давраи душвор» хос аст. Зеро дар рафтори наврасони ин синну сол ҳолатҳои таркиши рӯҳӣ мушоҳида мешавад, зеро онҳо дар шароити алтернативӣ, нав ҷойгоҳи худро намеёбанд. Дар замони худ Л. Выготский инро «бӯҳрони рушди рӯҳӣ» номид. Пас аз хатми мактаби ибтидоӣ кӯдак дар раванди ташаккули муносибатҳои худ ҳамчун шахсият ду марҳилаи асосиро мегузарад. Ин давраҳо ба ду давраи гуногуни наврасӣ – давраи наврасӣ ва давраи балоғат мувофиқат мекунанд. Дар марњилаи аввал наврас худро аз «бачањо» људо мекунад ва акнун кўшиш мекунад, ки ба олами калонсолон тааллуќ доштаашро таъкид намояд. Таваҷҷӯҳ ба ҳаёти калонсолон яке аз хислатҳои асосии наврасон аст.
Дар ин давра ба рафтори калонсолон таклид карда натавонистан ва ба рафтори ношоиста худаш аз нуктаи назари танкидй бахо додан, наздик будани у бо одамони калонсол, алокаи аз хад зиёд бо гурухи хамсолони ба у ёрй расондан ва гайра хос аст. Дар марҳилаи дуюм наврас дигар ба хурдсол буданаш шубҳа намекунад ва худро равшан дарк мекунад, шахсияти худро васф мекунад ва ба таври худ амал мекунад. Наврасон бештар ба фикру ақидаҳо дар бораи шахсияти худ таваҷҷӯҳ зоҳир мекунанд, кӯшиш мекунанд, ки худро бишносанд, ҳадафмандона инкишоф диҳанд, таълим диҳанд.
Наврасон кушиш мекунанд, ки бисьёр хохишхо, «хохишхо»-и худро ба чо оваранд: хамаи он чиро, ки калонсолон доранд, истифода баранд, озод, мустакил ва озод бошанд. Вай саъй мекунад, ки тавоно, нотарс ва чолок бошад, то ба одамони гирду атроф арзиши худро нишон диҳад. Омӯзгорон мехоҳанд, ки донишҷӯёни онҳо якхела бошанд, аммо онҳо мехоҳанд, ки ин сифатҳо танҳо "зарур" бошанд. Чунин зиддиятхои байни «хохиш» ва «эхтиёчот» баъзан боиси чанчолхои тезу тунд дар оила, дар мактаб мегардад. Дар одами омӯзонидашуда "ман мехоҳам" танҳо бо иҷрои "эҳтиёҷот" амалӣ мешавад. Агар ба наели наврас фахмиданро ёд надихад ва ба ичрои кори «зарурй» одат накунад, вай худсарона ба талаби мураббиён муковимат карда, аз руи хохиши беасоси худ амал мекунад. Даъвои наврасон оид ба ҳуқуқҳои нав пеш аз ҳама ба тамоми муҳите, ки дар он онҳо бо калонсолон муносибат мекунанд, дахл дорад. Ҳоло наврас ба талабҳое, ки қаблан бо хоҳиши худ гузошта буд, муқовимат карданро оғоз мекунад: вақте ки мустақилияти ӯ маҳдуд мешавад, васоят, роҳнамоӣ, назорат, итоаткорӣ, ҷазо ва беэътиноӣ ба манфиатҳо, муносибатҳо ва рафтори ӯ хеле нороҳат мешавад. фикру мулохизахо, эътирозхо. Дар наврасон ҳисси худшиносӣ ташаккул меёбад ва эҳсос мекунад, ки онҳоро поймол кардан мумкин нест ё аз ҳуқуқи истиқлолият маҳрум кардан мумкин нест. Назари ӯ дар бораи муносибатҳои калонсолон дар кӯдакӣ тағйир меёбад ва дарки ӯ дар бораи сатҳи калонсолони ӯ мувофиқат намекунад. Он хукукхои калонсолонро махдуд карда, хукуки худро васеъ мекунад. Мехоњад, ки калонсолон шаъну шараф ва инсонияти худро эњтиром кунанд, боварї ва истиќлолият нишон дињанд, яъне барои баробарии муайян бо калонсолон кўшиш кунанд ва онњо инро эътироф кунанд.
Наврасӣ давраи тақлид аст. Онҳо аксар вақт ба рафтори калонсолоне, ки мешиносанд ва ба онҳо маъқуланд, тақлид мекунанд.
Дар ин муддат наврасон низ метавонанд ба тамокукашӣ ва машрубот муътадил шаванд. Наврасон низ дар нақшҳои нав, аз қабили тамокукашӣ ва машруботи спиртӣ худро нороҳат ҳис мекунанд. Наврасоне, ки аз ҷиҳати равонӣ ба кӯдакон наздиканд, вале аз ҷиҳати ниёзҳо ба калонсолон наздиканд, бисёр ҳолатҳои нороҳаткунанда ва изтиробовар доранд, ки метавонанд боиси бӯҳрон дар давраи наврасӣ шаванд. Ин бӯҳрон бо афзоиши рӯҳии наврас, инчунин тағйироти рӯҳии ӯ алоқаманд аст. Дар ин муддат вазъи иљтимоии кўдак таѓйир ёфта, бо хешу табор, дўстон ва њамсолон муносибатњои нав ба вуљуд меояд. Аммо бузургтарин тағирот дар ҷаҳони ботинии ӯ аст. Бисёре аз наврасон норозигӣ эҳсос мекунанд. Ин як наврасро низ асабонӣ мекунад, зеро тарзи фикрронии ӯ дар бораи худ ба дигаргуниҳое, ки имрӯз дар ӯ ба амал меоянд, мувофиқат намекунад. Ин метавонад боиси андешаҳои манфӣ ва тарс дар бораи наврас гардад. Баъзе наврасон хавотиранд, ки намефаҳманд, ки чаро атрофиён, калонсолон ва ҳатто волидонашон зидди онҳо ҳастанд. Ин метавонад онҳоро асабонӣ кунад ва ба бӯҳрони наврасӣ оварда расонад. Бӯҳрон дар рӯҳафтодагии мавҷудаи кӯдак, танҳоӣ, пассивӣ ё баръакс, якравӣ, якравӣ, хашмгинӣ, муносибати манфӣ ба зиндагӣ зоҳир мешавад. Дар ин гуна лахзахо у зарурати муоширатро бо рафике хис мекунад, ки мисли у тагйироти калони физиологи ва равониро аз сар мегузаронад. Хох дуст ба наели наврас таъсири мусбат мерасонад ё бад ба хислати ахлокии у таъсири манфй мерасонад.
Дар зери таъсири њамсолонаш наврас метавонад эњтиёљоту хоњишњои худро ќонеъ гардонад. Агар қаноатмандӣ ба ӯ лаззати зиёд бахшад, пас дар ин гуна мавридҳо таваҷҷуҳи гоҳ-гоҳаш ба баъзе корҳо ё кирдорҳо метавонад аввал ба ҳавас ва баъд ба ҳавас ё одат табдил ёбад. Ба хамин тарик дар талабагон шавку хаваси масалан, математика, физика ё химия, дуредгарй, челонгарй ва ё ягон кори дигар пайдо мешавад, вале ба хамин тарик, дар талабагон шавки дуруггуй, авбошй ва дигар рафторхои бадахлокона пайдо мешавад. ба ҳаракатҳо одат кардаанд.
Ҳама рафторҳои номуносиби наврасӣ аз он бармеояд, ки хоҳишҳои зиёде дар як лаҳза мегузарад ва қобилияти дидани оқибатҳои он ба таври хеле рӯякӣ. Қариб ҳамаи хоҳишҳои зараровар аз фаъолиятҳои фароғатӣ оғоз мешаванд, ки дар аввал безарар ва осон ба назар мерасанд. Аммо дар асл наврасон ин корро карда наметавонанд. Ба он эҳтиёҷоти табиии рушди шахсият таъсир мерасонад. Агар наврасон танҳо он чизеро, ки аз дасташон меомад, анҷом медоданд, сифатҳои равонии худро инкишоф дода наметавонистанд. Наврасон ба ҷуз аз қонеъ кардани бевоситаи хоҳишҳои мухталифи худ чизеро намебинанд ва дар вақташ, ки ин гуна хоҳишҳо боиси оқибатҳои хатарнок мегардад, худро боздошта наметавонанд. Вазифаи асосии мураббиён аз он иборат аст, ки ба талабагон пешгӯӣ кардани оқибатҳои амали худ ва рафторро омӯзонанд.
Наврасон аз ҳад зиёд дилгарм ва бепарво мешаванд, бекорӣ барои онҳо хеле вазнин аст, онҳо аз як намуди кор зуд хаста мешаванд, шавқу рағбати як намуди корро гум мекунанд, ки ин ба муваффақияти раванди таълиму тарбия таъсири сахт мерасонад. Аз ин ру, дар таълиму тарбияи бомуваффакияти наели наврас ба машгулиятхои гуногун чалб намудани онхо ва ба корхои гуногуни фоиданок машгул шудан, ба кори душвортар, вале вазнинтар машгул шудан ахамияти калон дорад.
«Моњияти наврасї дар он аст, ки наврас дар муњити фаъолтари иљтимої тарбия ёфта, муносибатњои пешинаеро, ки дар давраи кўдакї ташаккул ёфта буданд, шикаста, барои он муњит мубориза мебарад». Ҳар як наврас барои комёбӣ талош мекунад ва дар байни атрофиён шахсияти худро тасдиқ мекунад.
Калонсолон бояд ба наврасон дар кори муфиди ҷамъиятӣ кӯмак расонанд ва ба ин васила ба онҳо имкон диҳанд, ки арзиши худро баён кунанд. Дар акси ҳол, онҳо метавонанд дар назди дигарон мағрур ва бепарво бошанд. Онҳо метавонанд бо рафтору кирдорҳои манфӣ ин корро кунанд, ба шарте ки шаъну шарафи онҳо эътироф ва табъиз нашавад.
Наврасон хеле тақлидгаранд, онҳо ҳанӯз тасаввуроти равшан, ҷаҳонбинӣ надоранд. Онҳо ба таъсирот ва эҳсосоти беруна хеле ҳассосанд. Ба онхо мардонагй, шучоат ва нозук будан низ хос аст. Мушкилот ба таъсироти беруна метавонад боиси ташаккули афкори шахсии наврасон гардад, аммо ин андешаи шахсӣ аксар вақт беасос аст. Аз ин рӯ, онҳо сарфи назар аз ҳидояти падару модарон, калонсолон ва омӯзгорон ба ин чораи охирин муроҷиат мекарданд. Дар наели наврас сифатхои рУхй — зиракй, сарфаю сариштакорй, чорабинй ва дурандешй хануз кам нестанд. Дар гурӯҳи ҳамсолон, инчунин дар гурӯҳи ҳамсинфон, наврас бо мутобиқшавии худ хос аст. Вақте ки наврас аз гурӯҳи худ вобаста аст, ӯ омода аст бо гурӯҳ розӣ шавад ва ҳамеша аз паи он амал кунад. Гурух аксар вакт ба ташаккули хисси «мо» дар наврас ёрй мерасонад ва холати ботинии уро мустахкам менамояд. Интихоби дӯст барои наврас хеле муҳим аст. Дар айёми наврасӣ дӯстӣ хеле қадр карда мешавад. Дӯстон бояд ҳамеша аз ҷиҳати рӯҳонӣ наздик бошанд. Ин эҳтиёҷ дар он аст, ки дӯстони наврас ҳангоми савол додан ва дидани якдигар кӯшиш мекунанд, ки якҷоя нишинанд ва роҳ раванд (даст фишурдан, ба оғӯш гирифтан). Аксари ин муносибатҳои хеле наздик, дар ташаккули шахсияти наврасон осори заҳматҳои муштараки онҳо як умр дар қалб ва ёди инсон боқӣ мемонад.
Баъзан наврасон рафтору фаъолиятҳои зиддиятнок доранд, ки аз ӯҳдаи онҳо баромада наметавонанд. Тазоди асосй ин зиддият дар байни талаботи босуръат афзудаистодаи чисмонй, маънавй ва моддие мебошад, ки ин кадар хохишхоро ба вучуд меоранд ва имкониятхои нихоят махдуд ва аз бисьёр чихат нокифоя будани конеъ гардондани онхо мебошад.. Боварии комили смир ба кувваи худ на танхо уро водор мекунад, ки изхор намояд. ки вай бо хар рох ба камол расида бошад хам, вазъиятеро ба вучуд меоварад, ки ба ин хиссиёт ба таври бояду шояд бахо дода наметавонад. Ин дар навбати худ боиси дағалӣ нисбат ба калонсолон ва хашмгинӣ, беэътиноӣ ба маслиҳату дархости волидону омӯзгорон барин аломатҳои рафтор мегардад.
Тадкикоти «масъалахои синфи шашум» нишон дод, ки шумораи рузафзуни проблемахое, ки бо хусусиятхои рафтори бачахои ин синну сол ва паст шудани азхудкунии фанхои гуногун алокаманданд, чунин аст: Хонандагони синфхои шашум нисбат ба синфхои чорум 6 баробар зиёд якраванд; 10 маротиба бештар муқовимат ба муаллимон, 7 маротиба бештар монеа ба иродаи дигарон, 9 маротиба бештар ба камбудиҳои дигарон тамаркуз кардаанд, 5 маротиба бештар танҳо ба хоҳишҳои худ итоат мекунанд ва ниҳоят 42 маротиба бештар барои ин кирдорашон ягон сабаб нест. (Краковский А.П. 1970)
Дар наврасӣ аксар вақт хислатҳои манфӣ, аз қабили карахтӣ, якравӣ, хашмгинӣ, надонистани худшиносӣ, ҷангҷӯӣ хос аст. Дар ин муддат наврасон низ метавонанд ба тамокукашӣ ва машрубот муътадил шаванд. Наврасон низ дар нақшҳои нав, аз қабили тамокукашӣ ва машруботи спиртӣ худро нороҳат ҳис мекунанд.
Бисёре аз наврасон норозигӣ эҳсос мекунанд. Ҳамчунин, он, ки тарзи фикрронии ӯ дар бораи худ ба тағйироте, ки имрӯз дар ӯ ба амал меояд, мувофиқат намекунад, метавонад наврасро асабонӣ кунад ва ба ӯ ҳолатҳои ногувор ва изтироби зиёд дучор мешавад. Ин метавонад боиси андешаҳои манфӣ ва тарс дар бораи наврас гардад. Баъзе наврасон хавотиранд, ки намефаҳманд, ки чаро атрофиён, калонсолон ва ҳатто волидонашон зидди онҳо ҳастанд. Ин метавонад онҳоро асабонӣ кунад ва ба бӯҳрони наврасӣ оварда расонад. Бӯҳрон дар рӯҳафтодагии мавҷудаи кӯдак, танҳоӣ, пассивӣ ё баръакс, якравӣ, якравӣ, хашмгинӣ, муносибати манфӣ ба зиндагӣ зоҳир мешавад. Ин бӯҳрон бо афзоиши рӯҳии наврас, инчунин тағйироти рӯҳии ӯ алоқаманд аст. Дар ин гуна лахзахо у зарурати муоширатро бо рафике хис мекунад, ки мисли у тагйироти калони физиологи ва равониро аз сар мегузаронад. Дуст ба наврас таъсири мусбат мерасонад ё ба наврас таъсири манфӣ дорад, ба хислатҳои ахлоқии ӯ вобаста аст.
Онҳо аксар вақт дар мубориза бо мушкилоти зеҳнӣ душворӣ мекашанд. Дар давраи наврасӣ муносибати кӯдакон ба одамони гирду атроф ҳам шахсан ва ҳам аз ҷиҳати касбӣ тағйир меёбад. Ҳоло наврасон бештар ба корҳои ҷиддитар машғул шуда, вақти камро ба бозӣ ва фароғат сарф мекунанд ва равандҳои маърифатии онҳо тезтар инкишоф меёбанд. Китобхонӣ дар ҳаёти наврасон нақши муҳим дорад. Онҳо шаклҳои мустақили омӯзишро дӯст медоранд. Муваффакияти наели наврас дар омухтани фанхо, шавку хаваси онхо ба онхо, фахмонда додани материали муаллим ба онхо вобаста аст. Оҳиста-оҳиста дар асоси талаботи дониш муносибати қавӣ ба фанҳои таълимӣ ташаккул меёбад. Дар ин муддат ангезаҳои нав барои хондан пайдо мешаванд. Ин ангезањо ба наќшањои зиндагї, касбу кор ва идеалњои ояндаи наврас алоќаманданд. Кӯдакон аз овони наврасӣ эҳтиёҷоти хоса доранд ва кӯшиш мекунанд, ки дониши худро дар бораи ҳаёт, илм ва санъат васеъ намоянд. Фарзанди бомаърифатро ҳамсолонаш эҳтиром мекунанд. Дониш ба наврасон шодии махсус бахшида, кобилияти тафаккури онхоро инкишоф медихад. Аз сабаби он ки дар ин давра ба талабагон микдори зиёди материали таълим дода мешавад, барои онхо гаштаю баргашта дар хотир доштан ё азхуд кардани он душвор мегардад. Барои ин зарур аст, ки донишҷӯ мазмуни маводро таҳлил кунад, сохтори мантиқии онро донад. Дар ин муддат дар кӯдакон фаҳмиш, таваҷҷуҳ ва тасаввурот инкишоф меёбанд, аммо ин рушд аз ҷониби кӯдак ва атрофиёнаш нодида гирифта мешавад. Дар баробари ин процессхои хотира, нутк ва тафаккури кудак дар ин давра босуръат инкишоф меёбанд. Ин дигаргуниҳо ба дигарон таъсири назаррас хоҳанд дошт. Давраи наврасӣ давраи афзоиши худшиносӣ ва амиқтар кардани дониши худ дар бораи одамони дигар ва ҷаҳон аст. Фаъолияти бозӣ оҳиста-оҳиста коҳиш ёфта, фаъолиятҳои нав пайдо мешаванд. Марҳилаи нави рушди рӯҳӣ оғоз меёбад. Дар давраи наврасӣ худдорӣ инкишоф ёфта, хоҳиши худдорӣ зиёд мешавад. Хулоса, наврасӣ нуқтаи гардиши рушди равонӣ мебошад
Сифатҳои мусбат, ниёзҳо ва ормонҳо дар ҳар синну сол, аз ҷумла наврасоне, ки то андозае гумроҳ шудаанд, вуҷуд доранд. Наврасон кунҷковӣ доранд, ки ҳама чизро донанд. Аксари наврасон намехоҳанд аз дигарон бадтар бошанд ва кӯшиш мекунанд, ки дар муҳити худ фарқ кунанд ва фарқ кунанд. Наврасон ҳама шавқманд ва фаъоланд, аммо онҳо на ҳама вақт намедонанд, ки кӯшишҳои худро ба куҷо равона кунанд. Аз ин рӯ, онҳо бояд ба корҳои гуногуни муфид ва ҷолибе машғул шаванд, ки онҳоро бо натиҷаҳои фаврии худ шод гардонанд. Наврасон ҳарчанд на ҳамеша ба он омодаанд, мустақил мешаванд. Аммо аксар вақт онҳо имкони мустақилона амал карданро надоранд. Ин чунин маъно дорад, ки онхо ба кори мустакилона бехтар тайёр карда, кори мустакилонаро бовар карда супурдан лозим аст, ки бо хар рох ичрои муваффакиятноки онхоро таъмин кунанд. Маълум аст, ки дар рӯҳияи наврасон ҷанбаҳои мусбат зиёданд. Аз ин чихатхои мусбат истифода бурда, онхоро инкишоф додан, хавассу майлу рафтор ва рафтори манфиро бартараф кардан лозим аст.
Наврасон тадриҷан оқибат ва оқибатҳои амал ва рафтори бевоситаи худро пешгӯӣ мекунанд. Онҳо худдорӣ, суботкорӣ, қатъият ва иродаро инкишоф медиҳанд. Онҳо фаъолияти худро ба ақли солим асос хоҳанд дод, на ҳавас ва хоҳиш. Таҷриба ва эҳсосоти ботинии онҳо ҳоло таҳти назорати ихтиёрӣ қарор доранд. Аммо бо инкишофи хиссиёти ахлокй ва эстетикй хиссиёти ботинй ва хиссиёти онхо мустахкам мешавад. Оғози муносибати бераҳмона нисбати калонсолон бо аломатҳои рафтори бад, шароити иҷтимоие, ки наврас дар он зиндагӣ мекунад, мавқеи ӯ дар байни ҳамсолон ва ҷомеаҳои гуногун, муносибат бо калонсолон, муносибатҳо дар мактаб ва оила алоқаманд аст. Маҳз ҳамин тағйироти шароити иҷтимоӣ метавонад ба рафтори наврасон таъсири мустақим расонад.
6.2.Инкишофи зеҳнии наврасон
Ҳоло наврасон бештар ба корҳои ҷиддитар машғул шуда, вақти камро ба бозӣ ва фароғат сарф мекунанд ва равандҳои маърифатии онҳо тезтар инкишоф меёбанд. Таълими мактаб омили асосии сифатан тагйир додани самти инкишофи процессхои таълимии наврасон мебошад. Китобхонӣ дар ҳаёти наврасон нақши муҳим дорад. Онҳо шаклҳои мустақили омӯзишро дӯст медоранд. Муваффакияти наели наврас дар омухтани фанхо, шавку хаваси онхо ба онхо, фахмонда додани материали муаллим ба онхо вобаста аст. Худшиносии наврасон тавассути фаъолияти мутолиа васеъ шуда, дониши онҳо дар бораи одамони дигар ва олами атроф амиқтар мешавад. Марҳилаи нави рушди рӯҳӣ оғоз меёбад. Оҳиста-оҳиста дар асоси талаботи дониш муносибати қавӣ ба фанҳои таълимӣ ташаккул меёбад. Дар ин муддат ангезаҳои нав барои хондан пайдо мешаванд. Ин ангезаҳо ба хусусиятҳои инкишофи равандҳои маърифатии наврас, аз ҷумла ба нақшаҳои зиндагӣ, касб ва идеалҳои оянда таъсир мерасонанд.
Кӯдакон аз овони наврасӣ эҳтиёҷоти хоса доранд ва кӯшиш мекунанд, ки дониши худро дар бораи ҳаёт, илм ва санъат васеъ намоянд. Фарзанди бомаърифатро ҳамсолонаш эҳтиром мекунанд. Дониш ба наврасон шодии махсус бахшида, кобилияти тафаккури онхоро инкишоф медихад.
Сухан як воситаи тавонои рушди равандҳои маърифатӣ ҳам дар шакли шифоҳӣ ва ҳам дар шакли хаттӣ мебошад. Дуруст ташкил ва ба амал баровардани процесси таълим дар мактаб барои инкишофи дурусти нутки наели наврас шароити мусоид фарохам меоварад. Кӯшишҳо барои азхудкунии сухан ниёз ва саъю кӯшиши наврас ба муошират, дониш ва эҷодкорӣ мебошад.
Инкишофи нутк дар айёми наврасй, аз як тараф, ба афзудани захираи лугавй, аз тарафи дигар, дарки мохияти ашё, ходиса ва ходисахои табиат ва чамъият вобаста аст. Маҳз дар ҳамин давра наврас дарк мекунад, ки забон на танҳо олами атрофро инъикос карда метавонад, балки ҷаҳонбинии ӯро низ муайян мекунад. Маҳз дар давраи наврасӣ шахс дарк мекунад, ки нутқ рушди равандҳои маърифатиро муайян мекунад. — Чӣ тавр шумо беҳтар гуфта метавонед? , "Чӣ бояд гуфт?" Наврасон камбудихои нутки муаллимони мактабхо, калонсолон ва падару модарон, хатохои дикторхои китоб, газета, радио ва телевизионро зуд нишон медиханд. Ин ҳолат ба наврас аз як тараф назорат кардани суханронии худро меомӯзад, аз ҷониби дигар медонад, ки калонсолон низ метавонанд қоидаи гуфторро вайрон карда, баъзе иштибоҳоте, ки дорад, бартараф кунанд.
Наврасон ба таърихи калимаҳо, маъно ва аҳамияти дақиқи онҳо таваҷҷӯҳи зиёд доранд. Вай дигар дар суханронии худ на дар калонсолон, балки дар кӯдакӣ кӯшиш мекунад, ки калимаҳоро истифода барад. Муаллим дар азхуд намудани маданияти нутк бояд барои наврас намунаи ибрат бошад. Маҳз таълими мактабӣ омили асосии сифатан тағйир додани самти инкишофи равандҳои таълимии наврасон мебошад. Дуруст ташкил ва ба амал баровардани процесси таълим дар мактаб барои инкишофи дурусти нутки наели наврас шароит фарохам меоварад. Кӯшишҳо барои азхудкунии нутқ талабот ва саъю кӯшиши наврас ба муошират, маърифат ва фаъолияти эҷодӣ мебошад.