Вазорати маориф ва илми Љумњурии Тољикистон мдт “Донишгоњи давлатии Хуљанд ба номи академик Бобољон Ѓафуров”

3. 3. Мори чипори сернақш – Elaphe dione Pallas., 1773

Қисми сари ин морҳо бо танааш якхел аст. Қисми болои тана хокистарранг ё зардчатоби серранг, буда дар баданаш рахҳои хокистарранги серранг мавҷуд аст. Дар қисми сараш нақши диққат ҷалбкунандаи камоншакл мавҷуд мебошад. Ранги ин ҷонварон сиёҳтоб аст (расми 4).

Расми 4. Намуди зоҳирии мори чипори сернақш Elaphe dione (Pallas., 1773)
Дар соҳили дарёҳои Вахшу Кофарниҳон, қисмати шимолии Тоҷикистон ва соҳили дарёи Сир паҳн гардидааст. Мори чипори доғдор дар регзорҳои ҳамворӣ ва доманакўҳҳои ҷанубу ғарбии Тоҷикистон, мамнуъгоҳи «Бешаи палангон», атрофи деҳаҳои Бешкент ва Айвоҷ, ноҳияҳои Қумсангир ва Қубодиёну гирди атрофи он дар қисмати шимолӣ дар регзорҳои гирду атрофи обанбори Қайроққум дар биёбонҳо ва регзаминҳо вомехўрад [4]. Шумораи зиёди ин намуд мори чипори сернақш дар минтақаҳои регзори Вилояти Суғд бештар вомехурад. Назди соҳилҳои Сирдарё ва регзорҳои баҳри Тоҷик бештар вомехӯрад.
Мавзеъҳои хоси зисти мори чипори доғдорро зери муҳофизати ҷиддӣ қарор дода, ғўруқ эълон намудан зарур аст. Саршумори мори чипори доғдор то солҳои 60­уми асри гузашта зиёд буд. Дар масофаи 10­12 км дар муддати 7­9 соати ҷустуҷў 1­3, дар баъзе ҷойҳо то 4 фарди он мушоҳида мешуд. Солҳои охир саршумори он хеле маҳдуд ва ба ҳадди нестӣ расидааст. Яке аз морҳои калонтарин буда, дарозии танааш то 160 см думаш 4­6 см, вазнаш то 210 грамм мерасад. Аввалҳои моҳи март аз хоби зимистона мехезад. Баъди 3­4 рўзи аз хоб хестан серҳаракат шуда, ба ҷустуҷўи ғизо ва ҷуфти худ сар мекунад. Аз ҳисоби хазандаҳо, калтакалосҳо, баъзан морҳои дигар ва хояндагони хурдро ғизо мегирад. Моҳҳои июн­июл модина 6­7 тухм мегузорад, баъд аз 50­60 рўз, насли он аз тухм мебарояд. Дарозии бадани насли навзод ба 22­24 см ва вазнашон 9­12 граммро ташкил медиҳад. Мори безаҳр аст. Таъқиби аз ҷониби инсон, аз худ кардани заминҳое, ки мавзеъи сукунати ин намуд ба ҳисоб мераванд, боиси маҳдудшавии саршумор ва мавзеъҳои сукунати мори чипори доғдор гардидаанд.Сабаби асосии камшавии ин мори чипори сернақш ба мавзеъҳои киштбоб табдил додани заминҳои бекорхобида мебошад. Мавзеъҳои хоси зисти мори чипори доғдорро зери муҳофизати ҷиддӣ қарор дода, ғўруқ эълон намудан зарур аст.