«валеология асослари»


§ 9.3. Йодга кундалик физиологик эхтиёж ва унинг қондириш манбалари



Download 0,7 Mb.
bet35/47
Sana09.01.2023
Hajmi0,7 Mb.
#898532
1   ...   31   32   33   34   35   36   37   38   ...   47
Bog'liq
валеология китоб

§ 9.3. Йодга кундалик физиологик эхтиёж ва унинг қондириш манбалари .



Одамлар гурухи

Йодга булган эхтиёж, кунига мкг хисобида

Бир ёшгача булган болалар

50

Кичик ёшдаги болалар (2 ёшдан 6 ёшгача)

90

7 ёшдан 12 ёшгача булган болалар

120

Ёшлар (12 ёш ва ундан катталар) ва катта ёшлилар

150

Хомиладор ва эмизикли аёллар

200

Кекса ёшли кишилар

100

Калконсимон без хасталикларининг асосий боиси йод етишмаслигидир. Йод танкислиги хакида матбуотда куп ёзилган, радиода куп эшиттиришлар берилган, лекин, шунга карамай бу муаммога етарли эътибор берилаётгани йук.
Йод-калконсимон без гармонларининг таркибий кисмидир. Калконсимон без йоднинг туртта атомига эга булган тироксион моддасини ишлаб чикаради. Чекка тукималарда тироксион йоднинг учта атомига эга булган биологик жихатдан янада фаолрок трийодтиронин моддасига айланади. Калконсимон безнинг узи хам озрок микдорда трийодтиронин чикаради. Йод овкат ва сув таркибида организмга келиб тушган йодни калконсимон без кондан олади ва у гармонлар хосил килишда аскотади. Организмга келиб тушадиган йоднинг ярмидан купи (60 %) сийдик билан чикиб кетади.
Етарли микдорда гормонлар хосил булиши учун организмга йод маромда келиб туриши лозим. Кишининг йодга булган кундалик эхтиёжи ёшига ва физиологик холатга боглик . Йод инсон организми учун зарур модда, унинг ёрдамида калконсимон без гормонлари (тиреоид гормонлар) ажралиб чикади. Тиреоид гормонлар эса, уз навбатида, барча аъзо хамда тизимлар фаолиятини бошкариб ва кучайтириб боради. Табиатда йод такчил булган минтакаларда барча ахоли, айникса хомиладор аёллар, эмизикли аёллар, мургак ва ёш болалар хамда усмирлар йод етишмаслиги таъсирига учраган.
Инсон бутун умри давомида атиги 3-5 грамм йод истеъмол килади, холос. Бу карийб бир чой кошик йод деган гап.
Киши организмида йод етишмаслигидан факат калконсимон без касалликларигина эмас, балки захарсиз букок, коллоид букок ва бошка катор касалликлар хам келиб чикади.
Йод билан яхши таъминланмаслик шароитида хомила билан хомиладор аёл уртасидаги узаро муносабатлар гоят мураккаблашиб кетади. Хомиладорликда буйрак фаолиятидаги узгаришлар натижасида однинг йуколиши кучайди. Агар унинг урни копланмаса, дархол букок пайдо булади. Бу на учун хам, бола учун хам хавфли. Хомиладор аёлда ва уч ойгача булган хомилада йод танкислиги огир окибатларга олиб келиши, хусусан , бола акли заиф, кар-соков, тутилиб сузлайдиган, жисмонан яхши ривожланмайдиган булиб колади. Йод такчил минтакаларда акли заифлик холатлари бошка минтакалардагига нисбатан 2 хисса юкори булади, укувчиларнинг 15 офизга якини дарсларни узлаштиришда кийналадиган булиб колади.
Йод танкислиги шароитида болаларда рухий фаолиятнинг бузилишидан ташкари, бир катор касалликларга чалиниш кучаяди, хотира ва усиш суръати пасаяди. Чунончи, уртача даражада йод етишмайдиган минтакаларда тугилган давридан бошлаб бола буйининг усиши сезиларли даражада сусаяди. Бундай минтакалардаги мактабгача ёшдаги хар турт боладан бири паст буйли еки пакана булиб колади. Шунинг учун бола тугилганидан кейин уни йод билан тула таъминлаш гоят мухим ахамиятга эга.
Йоднинг киши организмида маромида узлаштирилиши учун озик-овкат таркибида оксил, темир, рух, мис хамда А ва Е витаминларининг етарлича булиши зарур.
Катталарда йод танкислиги бир катор муаммоларни келтириб чикаради, чунончи калконсимон без касалликлари, бепуштлик, аклий важисмоний иш кобилиятининг пасайиши, серуйкулик, кабзият, тез-тез шамолллаш,юрак хасталиклари, соч тукилиши ва толаларининг ингичкаланиши, тирнокларнинг синувчан булиши, юракнинг ёг босиши, кукрак сутининг камайиб кетиши, эмизикли аёлларнинг тез сутдан колиши.
Жахон Согликни саклаш ташкилоти маълумотларига карагнда, дунёда карийб 20 миллион киши йод танкислиги туфайли акли заифликдан азият чекади. Йод, умуман олганда, арзон модда. Бир нафар одам учун бор-йуги 50 сумлик йод кифоя. Киёслаш учун шуни айтиш жоизки, биргина ички букокли одамни даволаш учун юзлаб миллион доллар сарфланади.

Даволашга жами мамлкат даромадининг 5 фоизига кадар маблаг сарфлайди,вахоланки ушбу муаммонинг олдини олиш учун атиги 0,3 фоиз маблаг кифоя килади.


Таркибида йод сероб махсулотларнинг асосий манбаи булган океанлардан олисда жойлашганлиги, шунингдек тупроги таркибида бу модда нихоятда озлиги туфайли Узбекистон йод танкислиги муаммоси ута долзарб мамлакатлар жумласига киради.
Хуш, истеъмолга бирон-бир озик-овкат махсулотини киритиш хисобига организмнинг йодга булган кундалик эхтиёжини кондирин мумкинми, деган саволнинг тугилиши табиий. Агар ждвалга диккат килсангиз буни, гарчи , мураккаб булса-да, уддасидан чикиш мумкинлиги аён булади.

Махсулот

100 грамм махсулотдаги йод микдори, мкг хисобида

Денгиз махсулотлари, ошпазлик ишловидан кейин

5-400

Чучук сувдаги балик (хомлигида)

243

Чучук сувдаги балик (истеъмолга тайёрланган)

74

Янги сельд

66

Кайлали сельд

6

Янги майда кискичбакалар

190

Ковурилган майда кискичбакалар

11

Янги макрел

100

Хом устрица(денгиз моллюскаси)

60

Устрица консерваси

5

Гулмохи

3,5

Сут махсулотлари

4-11

Гушт

3

Товук тухуми

10

Нон

6-9

Картошка

4

Кукат

6-15

Сабзавот

1-10

Фельд-салат

60 гача

Учига пахта уралган чупни йоднинг спиртли эритмасига ботириб, ухлаш олдидан билагингизга уч хил: ингичка, унда икки хисса энлирок ва энг йугон чизикни уч марта чизинг. Агар эрталаб биринчи чизик куринмай кетган булса, демак сизда йод муаммоси йук. Бордию, дастлабки икки чизик учган булса, соглигингизга диккат килинг . Агар чизга чизикларингиздан биронтаси колмаган булса, дархол шифокор хузурига шошилинг, зеро сизда йод такчил.


Киши организмининг йодга булган кундалик эхтиёжини кондириш учун одатдаги озик-овкат райионини узгартириш зарур. Шуниси хам борки, бундай пархезга хамманинг хам хамёни дош бермаслиги мумкин.мухим жихати- йодни физиологик дозада истеъмол килиш керак. Пархез йули билан бунга эришиш амримахол. Жадвалдан куриниб турибдики, айрим ва турлича усуллрда тайёрланган махсулотларда йод микдори анча фарк килиши мумкин.
Сунгги йилларда бутун дунёда кенг ахоли катламига таъсир курсатувчи профилактик дастурларга, яъни озик-овкат махсулотларини зарурий микроэлементлар билан бойитишга катта эътибор берилмокда. Йод танкислиги муаммосини хал этиш глобал ахамиятга эга, айни вактда ишни тугри ташкил этилганда бу муаммони ечиш хеч бир мушкуллик тугдирмайди.
Мамлакатимизда етиштирилаётган сабзавот. Мева ва гушт махсулотлари таркибидаги йод микдори



Махсулот

100 грамм махсулотдаги йод микдори (мкг хисобида)

100 мкг йод истеъмол килиш учун тановул этиладиган махсулот микдори (грамм хисобида)

Хурмо

2,8

3600

Ёнгок

4,6

2180

Олма

1,6

6300

Помидор

2,1

4800

Картошка

2,8

3600

Сабзи

1,4

4200

Пиёз

1,8

5600

Нухат

2,3

4350

Мош

1,7

5900

Гуруч

1,6

5300

Мол гушти

2,1

4800

Куй гушти

1,8

5600

Балик (зогорабалик)

3,9

2560

Тухум

3,5

2880

Узбекистон шароитида хам оммавий тарздаги йод профилактикаси йод такчиллигини бартараф этишнинг энг самарали ва тежамкор усули булиб,бунга ош тузига калий йод кушиш йули билан эришилади. Нима учун йодланган туздан фойдаланиш йод танкислигининголдини олишнинг универсал усули хисобланади? деган савол тугилиши табиий. Гап шундаки, туз-барча кишилар хар куни фойдаланадиган, хар куни ва оз микдорда истехмол киладиган хаммабоп махсулот, бинобарин, бу усул ортикча микдорда йод истеъмол килишга йул куймайди.
Уни деярли барча истеъмол килади.
Бу арзон махсулот булиб, унга хамманинг курби етади.
Маълумки, туз кам микдорда истеъмол килинади, шунинг учун бошка махсулотларга нисбатан тузга купрок йод кушиш мумкин.
Йодланган ош тузининг нархи йодланмаган ош тузиникидан деярли фарк килмайди.
Таянч иборалар:

Назорат саволлари :





Download 0,7 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   31   32   33   34   35   36   37   38   ...   47




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish