152
Elektr tokiga sezgirligi me’yorda bo‘lgan
elektr detonatorlar
saqlagichli va saqlagichsiz variantlarining bir zumda, qisqa mud-
datga sekinlatkichli va sekinlatib, ta’sir etuvchi (portlovchi) tur-
lari ishlab chiqarilmoqda. Elektr tokiga sezgirligi past bo‘lgan elek-
tr detonatorlarning bir zumda va sekinlatib portlaydigan turlari ishlab
chiqarilmoqda.
ЭД-8-Э va ЭД-8-Ж turidagi bir zumda ta’sir etuvchi elektr deto
-
natorlar (5.l-rasm) chang va gaz portlash xavfi bo‘lmagan shaxtalarda
yoki chang, gaz xavfi bo‘lmagan qatlamlarni qazib olishda qo‘llanish
-
ga mo‘ljallangan. Bu turdagi elektr detonatorlar
quruq va suvli kav-
joylarda nolinchi daraja sifatida, qisqa sekinlatib portlatishda (K3B)
va sekinlatib portlatishda va yana yakka zaryadlarni portlatishda ham
qo‘llaniladi.
Ishga tushish vaqti 2–6 ms; elektr tokiga qarshiligi ЭД-8-Э–
2–4,2; ЭЖ-8-Ж–1,8–3Ω; tekis portlashga kafolatlangan tok 1 A; har
10000 dona elektr detonatordan portlamay qolish ehtimoli 2 donadan
ko‘p emas.
Bir zumda ta’sir etuvchi elektr detonator kapsul-detonatordan
iborat bo‘lib, gilzaning bo‘sh qismiga elektr alangalatkich (ЭВ) elastik
(ЭД-8-Е) yoki qattiq (ЭД-8-Ж) qizdiruvchi ko‘prikchasi joylashtiril
-
gan.
Elektr alangalatkich qizdiruvchi va alangalatuvchi tarkib-
li ko‘prikchadan tashkil topgan bo‘lib, u diametri 0,03 mm bo‘lgan
nixrom simdan iborat. Undan chiqadigan ikkita sim ko‘prikchaga qa-
laylangan yoki shtampovkalangan bo‘ladi. Ko‘prikchaning
uzunligi
uning alangalantiruvchisining konstruksiyasiga qarab 1– 1,2 va 2–3
mm bo‘ladi. Qizdirish ko‘prikchasiga ikki qatlam alangalanuvchi
tarkib kiritilgan bo‘lib, birinchi qatlam tarkibi qizdiruvchi ko‘prik-
chadan oladigan issiqlik impulsiga juda sezgir. Ikkinchi qatlam kap-
sul-detonatorda detonatsiya uyg‘otish uchun kuchli to‘dalangan o‘t
(alanga) uzatishga qobiliyatli. Elektr alangalatkichning tashqi yuzasi
uni namlanishdan himoyalaydigan nitrolok bilan qoplangan.
Elektr alangalatkichning ta’sir etish prinsipi shundan iborat-
ki, elektr toki qizdiruvchi ko‘prikchadan o‘tib,
uni va unga yondash
alangalanuvchi tarkibni qizdiradi. Oxirgi portlashni uyg‘otuvchi kap-
sul-detonatordagi sekinlatuvchi tarkibni ishga tushiradi.
Elektr detonator gilzasi bimetalldan tayyorlanadi. ЭД plastik ti-
qin bilan germetiklanadi.
153
Gilzaga kiritilgan simlar suvga turg‘un izolatsiyalanadi. Mis sim
tomirning diametri 0,5 mm ni, uzunligi 2–4 m ni tashkil etadi.
Elektr detonatorlar: qisqa sekinlatilgan (ЭД-КЗ) va sekinlatil
-
gan (ЭД-ЗД) gaz va chang portlash xavfi bo‘lmagan va quruq, nam
-
ligi yuqori bo‘lgan kavjoylarda portlatish ishlari olib borish uchun
mo‘ljallangan (5.2-rasm).
ЭД-КЗ va ЭД-ЗД ishga tushish vaqti 5.1-jadvalda keltirilgan.
5.1-jadval 5.2-jadval
Sekin-
latish seri-
yasining
belgilari
Ishga
tushishdagi
nominal
vaqti, ms
Nominaldan
chetlashish-
ning oxir-
gi chegarasi,
±
ms
ЭД-КЗ
1
25
15–35
2
50
40–60
3
75
65–90
4
100
95–130
5
150
135–165
ЭД-ЗД
6
250
200–300
7
500
350–550
8
750
600–875
9
1000
925–1300
10
1500
1350–1850
11
2000
1900–2600
12
4000
3500–4500
13
6000
5400–6600
14
8000
7100–8900
15
10000
9200–11600
ЭД turi
Elektr
detonator-
lar seriya-
sining
belgisi
Namunaldan
chetlanish-
ning
oxirgi
chegarasi va
o‘zga rishi,
ms
ЭД-КЗ-ОП
ОП
4
±
2
ЭД-КЗ-ПМ
1 ПМ
15
±
7
2 ПМ
30
±
7
3 ПМ
45
±
7
4 ПМ
60
±
7
5 ГШ
80
±
10
6 ПМ
100
±
10
7 ПМ
120
±
10
ЭД-КЗ-П
1 П
25
±
7
2 П
50
±
7
3 П
75
±
7
4 П
100
±
10
5 П
125
±
10
Elastik ko‘prikchali qizdirgichning elektr tokiga qarishili-
gi 2–4,2Ω, qattiq (jestkiy) ko‘prikchali qizdirgichning qarshiligi
1,8–3Ω; kafolatlangan tok 1 A; xavfsiz tok 0,18 A.
154
Sekinlatishni elektr detonator ЭД-КЗ va ЭД-ЗД markalarida
qalpoqchadagi, presslangan tarkib ta’minlaydi, u kapsul-detona-
tor va elektr alangalatkichlar oralig‘iga o‘rnatilgan bo‘ladi. Bu bi-
lan elektr alangalatkich sekinlatkichni yondiradi va so‘nggi kap-
sul-detonatorning birlamchi portlovchisida portlashni qo‘zg‘atadi.
Bu sekinlatuvchi pirotexnik tarkibni tashkil etgan olovdan port-
laydi.
Qisqa sekinlatib ta’sir etuvchi elektr detonatorlar sekinlatib port-
latishni amalga oshirishda qo‘llaniladi. Bunda
portlatish alohida yoki
zaryadlar seriyasini ketma-ket biridan keyin ikkinchisini juda qis-
qa vaqt ichida sekundning mingdan bir ulushida oldindan belgilan-
gan ketma-ketlik tartibini saqlangan holda portlatish ishlarini amalga
oshirishda qo‘llaniladi.
Sekinlatib ta’sir etuvchi elektr detonatorlar sekinlatib portla-
tiladigan ishlarda qo‘llaniladi. Bunda alohida zaryadlarni yoki
zaryad lar guruhini biridan keyin ikkinchisini ma’lum
interval bi-
lan sekundning ulushi yoki sekundlar bilan o‘lchanadigan vaqt
ichida portlatish zarurati bo‘lganda qo‘llaniladi. Sekinlatilib port-
latish gazsiz shaxtalarda (kvershlag, stvol, dala shtreklari) o‘tish-
da portlatishning seysmik ta’sirini kamaytirish maqsadida ham
qo‘llaniladi.
5.3-rasm.
Do'stlaringiz bilan baham: 
