V. R. Rahimov, N. U. Ubaydullayev

5.2-§.  KAPSUL-DETONATORLAR VA ELEKTR 
DETONATORLAR
Kapsul-detonatorlar
 (КД) o‘t-cho‘g‘, alanga va elektrda o‘t oldi
-
rish usuli bilan portlatish ishlari olib borishda, sanoat portlovchi mod-
dalari zaryadida portlashni qo‘zg‘atishga mo‘ljallangan. Kapsul-detona-
torlar zaryadlar kombinatsiyasidan tashkil topgan bo‘lib, metall gilzaga 
birlamchi portlashni qo‘zg‘atuvchi portlovchi modda va ikkilamchi bri-
zantli portlovchi moddalar presslab joylashtiriladi. Metall gilzaning 
o‘lchamlari, (mm): tashqi diametri 7,05–7,2; ichki diametri 6,3–6,5, uzun-
ligi 48,5–51. Hozirgi vaqtda gilzalar mis, bimetall yoki aluminiydan 
tayyorlanmoqda. Kapsul-detonatorda ikkilamchi zaryad sifatida og‘irli-
gi (massasi) 1 g bo‘lgan tetril, geksogen yoki ТЭН dan foydalaniladi.
Birlamchi zaryad uchun 0,18–0,2 g qo‘rg‘oshin azidi yoki 0,5 g si-
mob qaldirog‘i qo‘llaniladi. Tetril, geksogen yoki ТЭН gilzaning tub 
qismiga presslanadi. Portlovchi moddaning ikkilamchi zaryadi press-
langandan so‘ng, shu portlovchi moddadan ozgina miqdorda solina-
di va birlamchi portlashni qo‘zg‘atuvchi portlovchi modda zaryadi 
solinadi, so‘ng gilzaga metall tovoq joylashtiriladi. Uchqun o‘t o‘tka-
zuvchi pilikdan portlashni qo‘zg‘atuvchi portlovchi moddaga tovoq-
chadagi diametri 2–2,5 mm bo‘lgan teshikchadan o‘tadi. Portlash-
ni qo‘zg‘atuvchi portlovchi modda yonishning boshlang‘ich davrida 
gilza ichidagi tovoqchaning mustahkam devorlari yonishdan hosil 
bo‘lgan mahsulotning kengayishiga imkon bermaganligi uchun bo-
sim ko‘tarilib, yonish detonatsiyalanishga o‘tadi. Tovoqchaning mav- 
judligi o‘t o‘tkazuvchi pilikni kapsul-detonatorga kiritganda yondi-
ruvchi trubka tayyorlashda, uning xavfliligini birmuncha kamaytira
-
di. Kapsul-detonator zarba, uchqun, alanga, ishqalanish kabi tashqi 

---

151
ta’sirlardan osongina portlashi mumkin. Shuning uchun u bilan muo-
mala qilinganda juda ham ehtiyot bo‘lish kerak; uni tashlash, urish 
(har qanday predmet bo‘lsa ham) mumkin emas.