V. R. Rahimov, N. U. Ubaydullayev

 Portlashni qo‘zg‘atish qobiliyati yuqori bo‘lgan saqlagichli  
elektr detonatorlar sxemasi:
a) qisqa sekinlatib ta’sir etuvchi; b) bir zumda ta’sir etuvchi:  
1
 – gilza; 
2
 – saqlagichli qobiq (g‘ilof); 
3
 – brizantli portlovchi modda zaryadi; 
4
 – portlashni qo‘zg‘atuvchi portlovchi modda zaryadi; 
5
 – sekinlatkich qalpoq-
chasi; 
5a
 – sekinlatuvchi tarkib; 
6
 – elektr alangalatkich.

---

155
5.4-rasm. 
Sekinlatilgan (ЭД-3-И) elektr detonator sxemasi:
1
 – gilza; 
2
 – brizantli portlovchi modda zaryadi; 
3
 – sekinlatkich qalpoqchasi;  
4
 – portlashni qo‘zg‘atuvchi portlovchi modda zaryadi; 
5
 – sekinlatuvchi tarkib;  
6
 – yondiruvchi tarkib; 
7
 – elektr alangalatkich.
Portlashni qo‘zg‘atish qobiliyati yuqori bo‘lgan saqlagichli – hi-
moyalovchi  elektr  detonatorlar  ЭД-КЗ-ОП,  ЭД-КЗ-РМ,  ЭД-КЗ-П 
gaz xavfi bo‘lgan shaxtalarda portlatish ishlari olib borishda va chang 
xavfi bo‘lgan qatlamlarni qazib olishda quruq va suvli joylarda ish
-
latishga mo‘ljallangan.
Bir zumdba ta’sir etuvchi elektr detonator ЭД-КЗ-ОП (5.3-rasm) 
nolinchi seriya sifatida ЭД-КЗ-РМ bilan birga qo‘llaniladi.
Elektr  detonatorlarning  ЭД-КЗ-ОП  va  ЭД-КЗ-РМ  turlari  kat
-
ta ishonch bilan portlashni qo‘zg‘atish uchun zichlangan portlovchi 
modda, kuchaytirilgan zaryad brizantli portlovchi modda massasi 
1,6 g bo‘lgan tetril, massasi 1,45 g bo‘lgan geksogenga ega, shuning 
uchun ular zichlanishi 1,62 g/sm
3
 gacha bo‘lgan zaryad sanoat port-
lovchi moddasi nuqsonsiz portlashni qo‘zg‘atadi. Bunday elektr deto-
natorlarning saqlagichli xususiyati, gilzaga kaliy sulfatning lok bilan 
aralashmasidan hosil qilingan qatlam hisobiga ta’minlanadi.
Metan-havo aralashmasining ЭД-КЗ-ОП uchun alangalanish eh
-
timoli  4%  dan  ko‘p  emas,  ЭД-КЗ-ПМ  uchun  10%  dan  ko‘p  emas. 
Elektr  detonatorlar  sekinlatkichi  bilan  ЭД-3-Н  (5.4-rasm)  chang  va 
gaz xavfi bo‘lmagan shaxtalarda va quruq, kam suvli joylarda port
-
latish ishlarini olib borish uchun qo‘llaniladi.
ЭД-3-Н ning elektr parametri ham xuddi ЭД-КЗ kabi bo‘lib, ЭД-
3-Н ishga tushish vaqti 5.3-jadvalda keltirilgan.
Elektr tokiga sezgirligi pasaytirilgan elektr detonatorlarning ЭД-
1-8-1, ЭД-1-3-Т turlari chang va gaz portlash xavfi bo‘lmagan quruq 
va kam suvli joylarda qo‘llanishga mo‘ljallangan.
Elektr detonatorning ishga tushish vaqti 5.4-jadvalda keltirilgan. 
Elektr tokiga qarshiligi 0,5 ±0,03 dan 1,34
±
0,08 Ω gacha boradi. 
Kafolatlangan tekis portlash uchun kerak bo‘lgan tok 5
±
0,1 A, elek-
tr detonatordagi xavfsiz kuchlanishning statik razryadi 2500 pF
±
20% 
sig‘imida 10 kVga teng.

---

156
 5.3-jadval  5.4-jadval

---

157